İSLAM TARİHİ

 

İSLAM TARİHİ

İslamiyet öncesi Arabistan Yarımadası (Cahiliye Dönemi)

İslamiyet öncesi Arap yarımadasında göçebe hayat süren ve hayvancılıkla geçimlerini sağlayan Araplara Bedevi denilmekteydi. Şehirde yaşayan tarım ve ticaretle geçimlerini sağlayanlara ise Medeni denilmiştir.

Arapların Kabileler şeklinde örgütlenmeleri nedeniyle Siyasi birlik yoktur. Kabileler arasında savaşlar yaşanmış, haram aylarda (Zilhicce, Zilkade, Muharrem ve Recep) savaş yapılmaz ve Ukaz panayırı düzenlenirdi. Bu şenliklerde spor müsabakaları, şiir ve Hitabet yarışmaları düzenlenirdi.

Kabileler arasında kan davaları yaşanmış, toplum sınıflara ayrılmış ve kız çocukları diri diri gömülmüş.(Bu Sebeplerden ötürü bu döneme Cahiliye adı verilmiştir.)

Güneşe ve Ateşe tapma, Hıristiyanlık, Yahudilik, Putperestlik (Lat, Uzza ve Menat putları) ve Hz. İbrahim’in dini olan Hanif dinine inananlar vardı.. İslamiyet‘ten önce Hz. Muhammed, Hz. İbrahim’in dini olan Hanif dinine inanmıştır.

Not: Mekke, Medine ve Taif’in bulunduğu bölgeye Hicaz adı verilir.

 

Hz. Muhammed Dönemi (571-632) (Asrı Saadet Dönemi)

Hz. Muhammed’in Hayatı:

571’de Hz. Muhammed Doğdu

610’da ilk vahyin Hz. Muhammed’e indirilmesi, Peygamberliğin verilmesi

615’da Mekkeli Müşriklerin baskısı ve İslamiyeti yaymak için Habeşistan’a göç edilmesi

621’de Akabe Biatlarıyla Medinelileri Hz. Muhammed’e sahip çıkacaklarına ve Hz. Muhammed’e itaat edeceklerine dair söz vermeleri

622’de Mekke’den, Medine’ye hicret edildi ve Medine şehir Devletinin kuruldu, Medine sözleşmesinin imzalandı. (İslam Devletinin ilk anayasasıdır.)

632’de Veda Hutbesi ve Hz. Muhammed’in vefat etti.

 

Hz. Muhammed Dönemi Savaşlar:

Bedir Savaşı (624)(Savunma Savaşı): Hicretten sonra Müslümanların Mekke de kalan mallarının yağmalanması üzerine savaş başladı. Müslümanlıların Mekkelilere karşı kazandığı ilk zaferdir. Esir alınan Mekkeliler on Müslüman’a okuma yazma öğretmesi karşılığında serbest bırakıldı. Şam ticaret yollarının egemenliği, kısmen Müslümanların eline geçti.

Uhut Savaşı (625)(Savunma Savaşı) :Mekkelilerin Bedir savaşının intikamını almak  istemesinden  dolayı savaş yapılmıştır. Hz. Muhammed’in emirlerine uymayan okçular yenilgiye yol açtı.

Hendek Savaşı (627)(Savunma Savaşı):Müslümanlar Selman-ı Farisi’nin önerisi ile çevrelerine hendek kazarak savunma savaşı yapıyorlar. Savaş sonunda müşrikler Müslümanları yok edemeyeceklerini anlamışlardır. Bu savaş Mekkelilerin Müslümanlar üzerine son seferidir. Bu savaştan sonra, Müslümanlar taarruza geçmiştir.

Hudeybiye Anlaşması (628): Mekkeli Müşrikler ile Müslümanlar arasında imzalanan ve 10 yıl sürecek olan Bu anlaşma ile Mekkeliler ilk kez Müslümanları hukuken tanıdılar.

Hayber’in Fethi (629): Medine den gönderilen Yahudilerin olumsuz faaliyetleri ve Şam ticaret yoluna zarar vermeleri üzerine Hayber alınmıştır.(ilk Fetih) Böylece Şam ticaret yolunun güvenliği sağlandı.

Mute Savaşı(629): Bizansa karşı yapılan ilk savaştır.

Mekke’nin Fethi (630): Hz. Muhammed Mekkelilerin Hudeybiye Anlaşmasını bozması üzerine Mekke’yi fethetti. Kabe putlardan temizlendi. 

Huneyn Savaşı (630): Mekke’den kaçan putperestlerin Taif Yahudileri ile birleşip Mekke’yi geri almak istemeleri sonucunda yapıldı. Savaşı sonunda Taif kuşatılmış ise de alınamamıştır. Ancak bir yıl sonra kendiliğinden teslim olmuştur.

Tebük Seferi(631): Bizans İmparatorunun Arabistan üzerine sefere çıktığı haberinin alınması üzerine bu sefer düzenlendi. Fakat asılsız olduğunu öğrenerek geri dönmüştür. Bu sefer Peygamberimizin son seferidir

Veda Hutbesi: Peygamberimizin 632 yılındaki veda haccında Müslümanlara yaptığı vaaz ve nasihatler olduğunu söyleyebiliriz.

Dört Halife Dönemi(632-661)(Halife-i Raşidin)(Cumhuriyet Dönemi)

HZ. EBUBEKİR

İçişlerindeki sorunlar halledilmeye çalışıldı. Yalancı peygamberlerle,  zekât vermeyenlerle ve Dinden dönenlerle mücadele edildi, (Ridde Savaşları)

Hafızların savaşlarda ölmesi üzerine Kuranı Kerim kitap haline getirildi

 

B-        HZ. ÖMER

Fetihler: Bu dönemde önemli fetihler yapıldı ve İslamiyet Arabistan yarımadasının dışına yayıldı.

Mısır, Kudüs, Suriye, ırak ve İran fethedildi.

Devlet teşkilatlanması:

Ülke toprakları en büyük idari birim olan eyaletlere ayrıldı ve eyaletlere merkezden valiler atandı.

Adli teşkilat kuruldu ve kadılar tayin edildi.

Divan örgütü kuruldu.

İlk düzenli kara ordusu kuruldu

İkta sistemi uygulanmaya başlandı

Beytül mal kuruldu (devlet hazinesi)

Hicri takvim hazırlandı. (Ay yılı esaslı takvim)

Savaşlar:

Kasidiye Savaşı, Celula Savaşı ve Nihavent Savaşı(642): Müslümanların Sasanileri yendiği ve Sasani Devletinin yıkılmasıyla sonuçlanan savaşlardır. İran Müslümanların eline geçti.

 

C-        HZ. OSMAN

Fetihler:

Kuzey Afrika’da bulunan Libya, Tunus ve Kıbrıs fethedildi.

Devlet Teşkilatı:

Şam valisi Muaviye tarafından Suriye’de ilk İslam donanması kuruldu ve fethedildi

Not: Kuranı Kerim çoğaltıldı ve önemli merkezlere gönderildi.

Not: Hz. Osman kendi kabilesine mensup kişileri devletin önemli kademelerine getirmesi tepkilere neden oldu. Müslümanlar arasında ilk iç karışıklıklar ortaya çıktı.

Savaşlar:

Satüs Savari: Bizanslılar yapılan ilk deniz savaşı yapıldı.

 

D-       HZ. ALİ:

İç karışıklıklar:

Cemel Vakası(Deve Olayı)(656): Hz. Osman’ın katillerinin bulunmaması  Hz. Ali ile Hz. Aişe arasında yaşandı. Hz. Talha ve Hz. Zübeyir şehit oldu. Hz. Ali devletin merkezini Küfeye taşıdı.

Sıffın Savaşı(657) Savaşın sebebi: Şam Valisi Muaviye ile Mısır Valisi Amr İbn’ül As, Hz. Ali’nin halifeliğini tanımamaları üzerine çıkan savaştır. Muaviye yenileceğini anlayınca Asker Mızraklarının ucuna Kuranı Kerim sayfaları geçirecek ve Kuranı Kerimin hakem olmasını isteyecek.

Hakem Olayı(657):Muaviyenin temsilcisi hileyle Muaviyeyi Halife seçtirecektir. Halifelik meselesinin daha da derinleşmesine ve Müslümanların Gruplar kurmasına neden olmuştur.(Hz.Ali taraftarları, Muaviye taraftarları, ve Hariciler)

Not: Hz. Ali, Haricilerin suikastı sonrası şehit edildi

Emeviler(661-750)

Kuruluşu: Hakem olayından sonra Hz. Ali’nin Hariciler tarafından şehit edilmesiyle Şam valisi Muaviye Şam’da (Suriye) halifeliğini ilan etmiş ve Emevi Devletini kurmuştur(661).

Önemli gelişmeler:

Muaviye ölmeden önce oğlu Yezid’i veliahtı olarak ilan etmiştir. Muaviyenin ölümünden sonra yerine oğlu Yezid geçmiştir. Halifelik saltanata (Babadan oğla) dönüşmüştür.

Yezid’in Halifeliğini tanımayan Hz. Hüseyin ve taraftarları pusuya düşürülerek Kerbela’da şehit edilmişlerdir. Bu gelişme üzerine Müslümanlar Şii ve Sünni olmak üzere iki mezhebe ayrılmışlardır.

Siyasi ve Askeri alanda başarılı olan Emeviler; Cezayir ve Fas fethedilmiş ve Kuzey Afrika’nın tamamı Müslümanların hâkimiyetine girmiştir. Avrupa kıtasında yer alan İspanya fethedildi. Asya kıtasında Afganistan ve Türkistan bölgesindeki Semerkant, Buhara ve Maveraünnehir bölgesi fethedildi. (İslamiyet Hindistan’a kadar yayılmıştır.)

Milliyetçi ve Irkçı bir politika izleyen Emeviler, Arap olmayan Müslümanları aşağılamak ve küçük düşürmek için Mevali politikası uygulanmıştır.(Mevali: Azat edilmiş köle) Mevali Politikası sebebiyle İslamiyet diğer toplumlar arasında fazla yayılmamıştır.

İlk İslam parası Emeviler döneminde basıldı ve Arapça resmi dil kabul edildi.(Milliyetçilik)

Berid adı verilen posta teşkilatı kurulmuştur.

·   

Savaşlar:

Kadiks Savaşı(711): İspanya topraklarında yaşayan Vizigotlarla yapılan savaşı Müslümanlar kazanmış ve İspanya’yı fethetmiştir. Emevilerde ordunun başında Tarık bin Ziyad bulunmuştur.

Puvatya Savaşı(732): Fransa topraklarında yaşayan Franklarla yapılan savaşı Müslümanlar kaybetmiştir. Müslümanların Avrupa’daki ilerleyişi durmuştur.

Yıkılış: Emevilerin ırkçı bir politika izlemeleri ve Emevi hanedanına mensup kişilerin devletin önemli kademelerine getirilmesi tepkilere neden olmuştur. Emevilere karşı Ebul Abbas Abdullah’ın öncülüğünde çıkan kanlı ayaklanma sonrası 89 yıl varlığını sürdürmüş Emevi devleti yıkılmış(750) ve Emevi hanedanına mensup kişiler öldürülmüştür. Emevilerin yerine Abbasi devleti kuruldu.

Abbasiler (750-1258)

Kuruluş: Emevilere karşı ayaklanma başlatan(750)  Ebul Abbas Abdullah tarafından kurulmuştur. Başkent 819’da Şam’dan Bağdat’a taşındı.

Önemli Gelişmeler:

Bilim, sanat ve Kültür alanında önemli gelişmeler yaşanmıştır. Bağdat dönemin önem ilim ve kültür merkezlerinden biri olmuştur. Bağdat’ta Nizamiye Medreseleri açılmıştır. Moğol istilasıyla Bağdat’taki bütün eğitim kurumları harap edilmiş ve kütüphaneler yakılıp yıkılmıştır.

Beytül Hikme adında üniversiteler açıldı. Bu üniversiteler Latince ve Eski Yunan eserlerini Arapçaya tercüme etmek amacıyla açılmışlardır.

Abbasilerin hoşgörülü politikasının etkisiyle Türkler İslamiyet’le tanışmışlar ve İslamiyet’i kabul etmişlerdir. İslamiyet’i kabul eden ilk beylik Karluklular, ilk devlet ise Karahanlılardır.

Abbasiler, Türklerin Teşkilatçı ve Savaşçı özelliklerinden faydalanmak için Türkleri orduda asker ve komutan olarak görevlendirmişler, Eyaletleri yönetmeleri için Emirül Ümera (Vali) olarak tayin etmişlerdir.

Abbasiler, Türkler için Bizans sınırında(Maraş Diyarbakır, Malatya ve Adana’da) Avasım Şehirleri kurmuşlar ve Türkleri buralara yerleştirmişlerdir. Ayrıca Türklerin savaşçı özelliklerini kaybetmemeleri için Samerra şehirlerini kurarak Türkleri buralara yerleştirmişlerdir.

Abbasilerin zayıfladığı dönemlerde eyaletlere vali (Emirül Umera) olarak atanan yöneticiler bağımsızlıklarını ilan etmesiyle Tevaif-i Mülk adı verilen küçük devletçikler kurulmuştur. (Mısır’da;Tolunoğulları ve Akşitler, İran’da; Büveyoğulları, Maveraünnehir’de Samanoğulları devletleri kuruldu)

Savaşlar:

Talas Savaşı(751): Orta Asya’nın hâkimiyeti için yapılan savaşta Abbasiler, Çinlileri yenmiştir. Bu savaşta Karluklular Abbasilerin yanında savaşta yer almıştır. Abbasiler Çinlilerden Kağıt, Matbaa, Mürekkep, Pusula ve Barut gibi icatları öğrendiler. (Türklerin Talas savaşı sonrası İslamiyet’le tanışmaları ve Göktanrı inancı ile İslamiyet dini arasında benzerliklerin olması Türklerin İslamiyet’i kabul etmelerinde etkili olmuştur.)

Hükümdarlar:

Ebu’l Abbas Abdullah: Abbasi Devletinin kurucusu ve Hz. Muhammed’in amcası Abbas’ın torunu.

Harun Reşit (786-809): İslam devleti en geniş sınırlarına ulaştı ve Abbasiler en parlak dönemini yaşadı. Binbir Gece Masalları’nda geçen Bağdat halifesi Harun Reşit’tir. Binbir Gece Masalları’nda özellikle bu dönemdeki İslam hazinesinin zenginliği vurgulanır.

Mu’tasım: Türkler için Bağdat yakınlarında Samerra şehrini kurdurmuştur. İslam dünyasına karşı Bizans saldırılarını kırmaktır için Bizans sınırlarında “Avasım” denilen Türk ordugahları kurdurdu. Mu’tasım’ın ölümü üzerine merkez otorite zayıfladı.

Yıkılış: Moğolların(İlhanlılar-Hülagü Han) Bağdat’ı 1258’de İstila etmesiyle 508 yıl varlığını sürdüren Abbasiler yıkılmıştır. Bağdat’ta taş üstünde taş kalmamış ve kütüphaneler Moğollar tarafından yakılıp yıkılmıştır. Abbasi Halifesi de Memluk Devletine sığındı ve Halifelik Memluk Devletine geçti, Yavuz Sultan Selim’in Mısır seferi(1517) sonrası da Halifelik Osmanlı Devletine geçti. Cumhuriyet döneminde 1924’te Halifelik makamı kaldırıldı.

Emeviler ile Abbasileri Karşılaştırma:

Emeviler ırkçı bir politika izlemişken, Abbasiler Hoş görülü bir politika izlemiştir.

Emeviler döneminde İslamiyet yayılmamış ama Abbasiler döneminde İslamiyet yayılmıştır.

Emeviler siyasi ve askeri alanda başarılı iken, Abbasiler bilim, kültür ve sanat alanında gelişme göstermişlerdir.

 

Endülüs Emevi Devleti (756 -1031)

Kuruluş: Emevi Devletinin yıkılmasıyla Abbasilerden kaçarak önce Kuzey Afrika’ya daha sonra ise İspanya’ya gelen Emevi hanedanına mensup Abdurrahman tarafından, Kurtuba merkezli kurulan İslam Devletidir.

Gelişmeler: Bilim, Kültür ve Sanat alanında dikkat çeken Endülüs Emevi Devleti birçok eğitim-öğretim kurumu ve kütüphane açmışlardır. Avrupa’nın her tarafından öğrenciler Endülüs’e öğrenim için gelmişler, öğrendikleri bilgileri ülkelerinde halka öğretmişlerdir. Bugün ki gelişmiş Avrupa’nın Bilim, Teknoloji, Hukuk alanındaki temelleri Endülüs Emevi Devletine kadar uzanabilmektedir.

Kişiler: Ünlü mutasavvıf, İslam düşünürü ve şair Muhyiddin İbn Arabi bu dönemde yaşamıştır. Endülüslü-Arap felsefeci, hekim, fıkıhçı, matematikçi ve tıpçı İbn Rüşd Kurtuba'da doğdu 

Yıkılış: Avrupa’daki Hıristiyanların birleşerek Endülüs Emeviler üzerine yaptıkları haçlı seferleri sonrası yıkılmıştır. Kurtuba şehri Hıristiyanların eline geçmiştir.

Beni Ahmer Devleti (1232 – 1492)

Kuruluş: Muhammed b. Ahmer İspanyollar’la mücadele ederek Gırnata merkez olmak üzere bir devlet kurdu.

 

Gelişmeler: Yaklaşık 250 yıl varlığını koruyan bu devlet İspanya’da yüksek kültür ve İslam medeniyetine ulaştı. Ancak askeri gücü fazla değildi. İspanyollar buradaki Müslüman ve Yahudileri katlediyorlardı. II. Beyazıt’ın emriyle Müslüman ve Yahudiler kurtarılarak Osmanlı topraklarına yerleştirilmişlerdir.(Oruç Reis ve Hızır Reis)

Kişiler: Tarih sosyolojisinin kurucusu olarak bilinen İbn-i Haldun bu dönemde yaşamıştır.

Eserleri: Gırnata’da bulunan El-Hamra Sarayı en önemli eserleridir.

Yıkılış: İspanyolların krallıklarının birleşmesi ve köşeye sıkışan Beni Ahmer Devletine saldırmalarıyla Gırnata şehri düşmüş ve bu devlet yıkılmıştır.

İslam devletlerinde başkentler:

Hz. Muhammed döneminden, Hz. Ali dönemine kadar Medine

Hz. Ali döneminde, Küfe

Emevi Döneminde, Şam

Abbasiler döneminde, Bağdat

Endülüs Emeviler döneminde Kurtuba

Beni Ahmer Döneminde Gırnata

 

İslam Tarihiyle ilgili Kavramlar

Ukaz panayırı: Haram aylarda (zilkade, zilhicce, muharrem) Bütün Arabistan kabilelerin katıldığı ve şiir, hitabet yarışmalarının yapıldığı ayrıca kabilelerin mallarını getirip sattığı bir etkinliktir. Ticaret ve kültürel açıdan Arabistan için önemli bir panayırdır.

Bedevi: göçebe yaşayan Araplara verilen isim

Medeni: şehirlerde yaşayan Araplara verilen isim

Akabe Biatleri: Medinelilerin Hz. Muhammed’e bağlı kalacaklarına dair verdikleri söz

Muhacir: Mekke’den Medine’ye göç eden Müslümanlar

Ensar: Mekke’den göç edenlere ev sahipliği yapan Medineli Müslümanlar

Medine Sözleşmesi: Hz. Muhammed’in Medine’ye göç etmesinden sonra;  Müslümanlar ile Yahudiler arasında yapılan sözleşmedir. Medine şehir devletinin ilk anayasası niteliğindedir. Yahudiler bu sözleşmeye uymadıkları için Medine’den çıkarılıp Heyber kalesine göç ettirilmişlerdir

Mute savaşı (629): Bizanslılar ile Müslümanların yaptığı ilk savaştır.

Veda Haccı(632):  Hz. Muhammed’in vefat etmeden önce bütün Müslümanlara yaptığı nasihattir.

Yermük zaferi(634): Bizanslılar ilk kez yenilgiye uğradı.

Mevali : (Azat edilmiş köle)Emevilerde müslüman olup Arap olmayanları küçüksemek için kullanılmıştır.

Samara şehirleri: Abbasiler döneminde Türklerin savaşçı özelliklerini kaybetmemeleri için yapılan ve Türklerin yaşadığı şehirlerdir.

Avasım şehirleri: Abbasiler döneminde devletin sınır güvenliğini sağlamak için sınır boylarında kurulan şehirlerdir.

TevaifiMülk: Abbasilerde Devletin zayıfladığı Dönemlerde Abbasi valilerinin bağımsızlıklarını ilan ederek kurdukları devletlerdir.

(Tolunoğulları, Akşitler, Fatımiler, Büveyoğulları, Samanoğulları gibi devletler)

Zımmi: Müslüman olmayan halk

Fıkıh: İslam hukuku, Kelam: İslam felsefesi

Tefsir: Kuranı Kerimin yorumlanması, Meal: Kuranı Kerimin açıklanması

Hadis: Hz. Muhammed’in söylemiş olduğu sözler

Sünnet: Hz. Muhammed’in davranışları

Siyer: Hz. Muhammed’in hayatı

 

İslam Devletlerinde alınan vergi çeşitleri:

Öşür: Müslümanlardan alınan vergi

Haraç: Gayrimüslimlerden alınan vergi

Cizye: gayrimüslimlerden askerlik yapmamaları karşılığında alınan vergi (genç erkeklerden alınır)

Zekat: Müslümanların  mal varlığının 1/40 ‘ini fakirlere vermesi

Ganimet: savaşlarda elde edilen malların 1/5 İni devlete vermesi

 

İSLAM TARİHİ DERS NOTLARI/ÖZETLER

·       İslam Tarihi (2. Özet)

·       İslam Tarihi (Kavramlar)

·       İslam Tarihi Kronolojisi

·       İslam Tarihi İlkler ve Enler