KADİM DÜNYA’DA İNSAN (İLK ÇAĞ MEDENİYETLERİ)
Tarih, Yazının icadından önceki dönem ile Yazının
icadından sonraki dönem olmak üzere 2 döneme ayrılır. Yazının icadından önceki
döneme Tarih Öncesi Dönem, Yazının icadından sonraki döneme Tarihi Dönem adı
verilmektedir. Yazı, Sümerliler tarafından MÖ. 3200’lerde icat edilmiştir.
Sümerlilerin icat ettiği bu yazı çeşidine Çivi yazısı adı verilmektedir.
A- Tarih Öncesi Çağlar (Eski Çağlar): İlk
insandan başlayıp, yazının Sümerliler tarafından icat edildiği MÖ.3200’e kadar
geçen zaman dilimine verilen addır. Taş ve Maden devri olmak üzere 2’ye
ayrılır. Devirler isimlerini Kullanılan araç-gereçlerden almıştır.
1- Taş Devri : Kabataş
(Paleolitik), Yontma taş (Mezolitik) ve Cilalı taş (Neolitik) olmak
üzere 3 döneme ayrılır.
Taş devrinin ilk dönemlerinde insanlar mağaralarda
yaşamışlar ve temel geçim kaynakları avcılık, toplayıcılıktır.
Taş devrinin ortalarında ateş bulundu.
Taş devrinin sonlarında Cilalı taş devrinde, tarım
hayatı başlamış, insanlar tüketicilikten üreticiliğe geçmişlerdir. Hayvanlar
evcilleştirilmeye başlanmış ve ilk yerleşim yerleri kurulmaya başlandı.
Diyarbakır Çayönü tarihte bilinen
ilk köy yerleşim yeridir. Konya Çatalhöyük ise
tarihte bilinen ilk şehir yerleşim yeridir.
2- Maden Devri: Bakır, Tunç ve
Demir olmak üzere 3 döneme ayrılır.
Dönemin başlarında Dini inançlar ortaya çıktı; dönemin
sonlarına doğru şehir devletleri kuruldu. Mısırlılar (Nom),
Sümerliler (Site), Yunanlılar (Polis)
Dönemin sonlarında yazı bulunmuştur. (Sümerler
tarafından çivi yazısı icat edildi)
B- Tarihi Çağlar: İlkçağ,
Ortaçağ, Yeniçağ ve Yakınçağ olmak üzere 4 döneme ayrılır.
İlkçağ (MÖ. 3200- MS. 375): Bu
çağ, Yazının icadıyla başlayıp, Kavimler göçüyle son ermiştir. Bu çağda:
İmparatorluklar ortaya çıktı. En güçlü devlet Roma imparatorluğudur. Sosyal sınıflaşmalar
ortaya çıktı. ilk medeniyetler ortaya çıktı.
Ortaçağ(375-1453): Bu
çağ, Kavimler göçüyle başlayıp, İstanbul’un fethiyle sona ermiştir. Bu
çağda: Feodalite (derebeylik) rejimi ortaya çıktı. Skolâstik düşünce
Avrupa’ya hâkim olmaya başladı. Katolik kilisesi güçlendi. Batı Roma
İmparatorluğu yıkıldı. (476)
Yeniçağ (1453-1789): Bu
çağ, İstanbul’un fethiyle başlayıp, Fransız İhtilalıyla sona ermiştir. Bu
çağda: Feodalite zayıfladı, Mutlak krallıklar ortaya çıktı. Coğrafi
keşifler yapıldı.(burjuva sınıfı ortaya çıktı) Rönesans ve Reform hareketleri
yaşandı. Kilise eski gücünü kaybetti, pozitif bilimler güçlendi.
Yakınçağ (1453- ? ): Bu
çağ, Fransız ihtilalıyla başlayıp, günümüze kadar devam etmiştir. Milliyet
bilinci güçlendi. Krallıklar zayıfladı, halkın yönetimi güçlendi. Meşruti
monarşiler güçlendi. Sanayi devrimi gerçekleşti. (1750-1830) Fabrikalar
kuruldu, sömürgecilik yarışı
KÜLTÜR VE MEDENİYET
Kültür: Bir millete
ait olan maddi ve manevi değerlerdir. Kültür Bir toplumun kimliğini oluşturur
ve diğer toplumlardan ayıran özelliklerdir.
Maddi(araç-gereçler, giyim-kuşam,
yemekler)
Manevi(örf-adetler,
gelenek- görenekler, töre, inançlar, davranışlar)
Medeniyet: Belirli
bir insan topluluğunun belirli bir coğrafyada, belirli bir zaman içinde
ürettiği maddi ve manevi değerler bütününe denir.
Uygarlık: Binlerce
yıldır gelişen medeniyetlerin bir araya gelmesiyle oluşan insanoğlunun genel
mirası olarak tanımlanabilir.(ismini yerleşik hayata geçen Uygurlardan almış
olan uygarlık kavramı medeniyeti de içine alır)
Eskiçağ’da Anadolu’daki Yerleşim Yerleri
Karain mağaraları
(Antalya )
Beldibi mağaraları
(Antalya )
Çayönü (Diyarbakır )
Çatalhöyük (Konya )
Hacılar (Burdur )
Truva (Çanakkale )
Alişar (Yozgat )
Alacahöyük (Çorum )
Orta Asya’daki kültür bölgeleri
Anav kültürü
Kelteminar Kültürü
Afanesyova Kültürü
Andronova Kültürü
Karasuk Kültürü
İskit (saka) Kültürü
Anadolu’daki bazı Yer ve Bölge isimleri
Kapadokya (Kayseri-Nevşehir)
İyonya (İzmir-Aydın)
Frigya (Kütahya )
Pamfilya (Antalya )
Dardanya: (Çanakkale )
Lidya (Manisa)
Likonya (Konya )
İLKÇAĞ MEDENİYETLERİNİN DÜNYA KÜLTÜR VE
UYGARLIĞINA KATKILARI:
ÇİN MEDENİYETİ:
Çin Medeniyeti, en köklü geçmişe sahip olan ilkçağ
medeniyetlerinden biridir.
Kâğıt, matbaa, pusula, barut ve mürekkebi icat
etmişlerdir.
Dokumacılık ve porselen yapımında ilerlemişlerdir.
ipek böcekçiliğinde ilerlemiş olan Çinliler, İpek kumaşı
imal etmişlerdir.
Çin’den başlayıp, Avrupa’ya kadar giden ipek ticaret
yolunun hakimiyeti için Hunlarla mücadele etmişlerdir.
Hunlardan korunmak için, dünyanın 7 harikasından biri
olarak görülen Çin seddini inşa etmişlerdir.
MEZOPOTAMYA MEDENİYETLERİ
: Fırat ve Dicle nehirleri arasında kalan bölgeye Mezopotamya adı
verilmektedir. Suriye, Türkiye ve İran’ın bir kısmını, Irak’ın tamamını içine
alan bölgedir. İlkçağ’da bu bölgede, Sümerler, Babiller, Asurlar, Elamlar ve
Akadlar gibi medeniyetler varlıklarını sürdürmüşlerdir.
Sümerliler:
Çivi yazısı icat edilmişlerdir. (Tarihi devirler
başladı)
ilk yazılı kanunlar hazırlanmıştır (Urgakina kanunları )
Çemberi 360 dereceye bölmüşler ve çarpma-bölme
cetvelleri hazırlamışlar.
Ay ve güneş tutulmasını hesaplayan Sümerler, ay
takvimini bulmuşlardır.(1 yıl =360 gün).
Burçları bulmuşlar, bir yılı 12 aya bölmüşler
Buğday ve arpa tarımını ilk kez Sümerler yapmışlardır.
Su kanalları açmışlardır.
Yaratılış, Gılgamış ve Tufan Destanları, Sümerlere ait
en önemli edebi eserlerdir.
Önemli şehir devletleri: Ur, Uruk, Kiş ve Lagaş
Babiller:
Babiller zamanında Kanunlar sistemli bir hale getirildi.
Babillere ait Hammurabi kanunları, kısasa kısas’a dayalı
ve sert ceza kanunlarından oluşmaktaydı.
Babil kulesi ve Babil asma bahçeleri en önemli
eserleridir.
Akadlar:
Tarihte bilinen ilk imparatorluğunu Akadlar
kurmuşlardır.
Tarihte bilinen ilk düzenli orduyu kurmuşlardır.
Elamlılar:
Merkezi sus şehri olan Mezopotamya medeniyetidir.
Asurlular:
Ticaretle uğraşmışlar, koloniler kurmuşlar
Yazıyı Anadolu’ya taşıyan devlettir
Bereketli Hilal : Münbit
Hilal. Günümüzde Mısır, Filistin, Lübnan, Suriye ve Mezopotamya
topraklarını kapsayan bölgeye verilen addır. Medeniyetlerin gelişiminde
önemli bir yeri olan buğday, arpa gibi çeşitli ürünlerin ilk
ekildikleri bölgedir. Kışları yağmurlu, yazları ise kurak geçen ve Akdeniz
ikliminin yaşandığı bu bölge için, ilk kez ABD'li doğubilimci ve arkeolog
James Henry Breasted Bereketli Hilal adını kullanmıştır.
MEZOPOTAMYA UYGARLIKLARIYLA İLGİLİ BİLİNMESİ
GEREKEN KAVRAMLAR
Patesi(Ensi):
Sümerlerde rahip-krallara verilen ad
Ziggurat: Sümerlere ait çok
katlı tapınaklara verilen ad
Karum: Asurlarda Pazar yerlerine
verilen ad
Site: Sümerlerde
şehir devletlerine verilen ad.
Mezopotamya :
Fırat ve Dicle nehirleri arasında kalan bölgeye verilen ad.
3- Mısır
Medeniyeti:
Tarihte bilinen ilk yazılı antlaşma olan Kadeş
Antlaşması, MÖ. 1280’de Mısırlılar ile Hititler arasında imzalandı.
Ahiret inancının bir gereği olarak, Ölüler mumyalanmış
ve ölüler özel eşyalarıyla birlikte gömülmüşlerdir.
Tıp, eczacılık ve geometri alanında gelişmişler ve pi
sayısını bulmuşlardır
Mısır’ın etrafının deniz ve çöllerle çevrili olması
sebebiyle diğer medeniyetlerle etkileşime girilmemiş, özgün bir medeniyet
ortaya çıkmıştır.
Nil nehrinin taşma zamanını hesaplamak için 365 günden
oluşan güneş takvimini icat etmişler
Amon Ra tapınağı önemli mimari eserlerindendir
Hiyeroglif yazısını kullanmışlar (resim yazısı)
Keops Piramidi Mısır Medeniyetinden günümüze kadar
bozulmadan ulaşmış tek tarihi eserdir.
Mısır Uygarlığıyla ilgili bilinmesi gereken
kavramlar
Nom: şehir devletlerine
verilen ad.
Firavun: Tanrı
krallara verilen ad
Piramit: firavunların
hayattayken kendileri için yaptırmış oldukları mezarlara verilen ad. En ünlü
piramitler Keops- Kefren- Mikerinos
Mastaba : halk
mezarlarına verilen ad
Papirüs : Papirüs
adı verilen bitkinin liflerinden yapılan kağıt çeşidine verilen ad.
4- Hint
Medeniyeti:
İndus ve Ganj nehirlerinin oluşturduğu havzada ortaya
çıkmış bir medeniyettir.
Mesleki sınıflaşmaya dayalı olan Kast sistemi uzun süre
Hindistan coğrafyasında varlığını sürdürmüştür.
Kast Sistemi: Babadan
oğla geçen bir meslek gruplaşmasıdır. Herkes babasının mesleğini devam ettirmek
zorundadır. Başka bir kastla akrabalık kurulamaz ve evlilik yapılamaz.
(brahmanlar(din adamları), soylular, askerler, tüccarlar, çiftçiler,
zanaatkârlar, işçiler)
Hint Uygarlığıyla ilgili bilinmesi gereken
kavramlar
Parya: Kast sisteminin dışında
kalan kölelere verilen ad.
Ganj nehri: Hindistan’da
kutsal sayılan bir nehirdir. Budizm inancından kaynaklı olarak, Hindular
yaktıkları ölülerinin küllerinin bu nehre döker ve yıllın belli dönemlerinde
güneylarından arınmak amacıyla bu nehirde yıkanırlar.
5- Persler
(İranlılar)
İran’da varlığını sürdürmüş önemli imparatorluklarından
biridir.
İlk posta teşkilatını kurmuşlar
Devlet toprakları, Satraplık adı verilen eyaletlere
bölünmüş ve Satrap adı verilen Valiler tarafından yönetilmiştir.
Zerdüşt dinine inanmışlardır
Medler, Persler, Büyük İskender imparatorluğu sırasıyla
İran coğrafyasına hâkim olan ilk çağ medeniyetleridir.
Pers Medeniyetiyle ilgili bilinmesi gereken
kavramlar
Kral ticaret yolu: Anadolu’da
Lidya topraklarından başlayıp, İran’a kadar uzanan tarihi bir ticaret yoludur.
Satraplık : Eyalet
anlamına gelir.
Şah Gözü ile Şah kulağı ise
valileri denetleyen müfettişlerdir.
6- Akdeniz
Medeniyetleri: İlkçağ’da Filistin ile İsrail topraklarında kurulmuş
olan medeniyetlerdir. İbranilerden ve Fenikelilerden oluşmaktadır.
Fenikeliler:
Coğrafi şartlar sebebiyle tarım yapamamışlar ve deniz
ticaretiyle uğraşmışlar, koloniler kurmuşlardır.
Şehir devletleri şeklinde yönetilmişler
Hiyeroglif yazısını geliştirerek Fenike alfabesini
hazırlamışlar
Cam sanatında ileri
gitmişler
En önemli kolonileri, Tunus’taki Kartaca
kolonisidir.
İbraniler:
Hz. Musa’nın dinine inandıkları için Musevi adını
almışlar
İlk tek tanrılı din olan Museviliği kabul
etmişlerdir.(semavi din)
En önemli eserleri Süleyman mabedidir
Romalılar döneminde çıkardıkları isyan sonrası,
Museviler dünyanın farklı bölgelerine göç ettirilmişlerdir ve 1948’de Filistin
topraklarında tekrar devletlerini kurmuşlardır (İsrail Devleti)
Doğu Akdeniz Uygarlıklarıyla ilgili
bilinmesi gereken kavramlar
Koloni :
Bir devletin kendi sınırları dışındaki bir toprağı yurt edinmesidir (nüfusa yer
bulmak, tarım yapabilmek ve ticaret merkezi olarak kullanmak)
Semavi Din: peygamberi ve
kutsal kitabı olan Tek tanrılı hak dinlere verilen ad.
7- Anadolu
Medeniyetleri
Hititler:
Anadolu kurulmuş en bilindik medeniyettir.
Başkenti, Çorum il sınırları içerisinde bulunan
Hattuşaş’tır(Boğazköy), Mısırlılarla tarihte bilinen ilk yazılı antlaşma
olan Kadeş Antlaşmasını MÖ. 1280’de imzalamışlardır.
Tarihin bilinen ilk Medeni Kanunu bu medeniyet döneminde
hazırlandı.
Asurlular dan öğrendikleri Çivi ile Mısırlılardan
öğrendikleri hiyeroglif yazısını bir arada kullanmışlardır.
Güneş kursu, Hititlerin sembolü olarak kabul
edilmektedir.
Yazılıkaya ile İvriz kabartmaları, Hititler
döneminden kalma eserlerdir.
Frigyalılar:
Ankara’nın Polatlı ilçe sınırları içerisinde
bulunan Gordion merkezli kurulmuş bir Anadolu medeniyetidir. Tarımla
uğraşmışlar ve tarım ile hayvancılığı korumak amacıyla saban kırmak ve öküz
öldürmek idamla cezalandırılmıştır.
Tapates adı verilen kilimleri bulunur,
Megaron adı verilen mimari yapısıyla tanınan,
Tümülüs adı verilen mezarlarıyla ünlü bir Anadolu
medeniyetidir.
Lidyalılar:
Ege Bölgesinde, Manisa çevresinde Sard merkezli kurulan
bir devlettir.
Manisa’dan İran’a kadar uzanan kral ticaret yolunu
yapmışlardır.
Tarihe en önemli katkıları parayı bulmalarıdır.
Temel geçim kaynağı ticarettir, ordu paralı askerlerden
oluşur.
İyonlar
Yunanistan’dan gelen Akalar tarafından İzmir merkezli
kuruldu.
En önemli şehirleri Milet, Efes, Bergama ve Foça’dır
Şehir devletleri şeklinde örgütlenmişlerdir,(siyasi
birlik yoktur.)
Temel geçim kaynakları deniz ticaretidir ve başka
ülkelerde koloniler kurmuşlardır.
Ticaretle zenginleşen İyonlarda, Özgür düşünce ve
felsefe gelişmiştir.
Önemli bilim adamları: Thales, Pisagor
(matematik), Diyojen (felsefe), Hipokrat (tıp), Heredot (tarihçi)
En meşhur yazarı, Homeros’tur. Eserleri; ilyada ve
Odyseia’dır.
iyonlara ait en önemli mimari eser: Artemis tapınağıdır
(Efes)
Persler tarafından yıkılmışlardır.
Urartular:
Van çevresinde, Tuşpa merkezli kuruldu.
Maden işlemeciliğinde, tarımda ve mimaride ilerlemişler
Ahret inancı vardır (mezarlarını oda biçiminde
yapmışlar)
Eserleri: Van kalesi, Önemli yerleşim yerleri:
Çavuştepe, Altıntepe(Erzincan)
Medler tarafından yıkılmışlardır.
Anadolu Uygarlıklarıyla ilgili bilinmesi
gereken kavramlar
Tabarna: krallara verilen
ad,
Tavananna: kraliçelere
verilen ad
Pankuş meclisi:
Hititlerde, hükümdara danışmalık yapan meclise verilen ad. son söz
hükümdardadır.
Anallar(yıllıklar) :
ilk objektif tarih yazıcılığı
Midas : Frigyalıların en
meşhur krallarıdır.
Kybele (Kibele):
Frigyalılarda bereket Tanrıçasına verilen ad.
Kolonicilik(Yeni
Yurt): Bir devletin kendi toprakları dışında ele geçirdiği ve yönettiği
topraklara verilen ad.
8- Ege
uygarlıkları:
Girit, Miken ve Yunan uygarlığından oluşur.
Deniz ticaretiyle geçimlerinin sağlayan Ege
medeniyetleri; Mısır, Kıbrıs ve Suriye ile ticari ilişkileri geliştirmişlerdir.
Polis adı verilen Şehir devletleri şeklinde
örgütlenmişler. Siyasi birlik yoktur.
Çok tanrılı dine inanmışlardır, Tanrılarını ölümsüz
insan şeklinde düşünmüşlerdir.
Tarihte bilinen ilk demokrasi örnekleri ege
medeniyetlerinde görülmektedir.
Tanrıları için 4 yılda bir olimpiyatlar düzenlemişlerdir
(şehir devletleri arasında kültür birliğini sağlamıştır)
Yunan- Truvalılar arasında Truva savaşları yaşanmıştır.
Büyük İskender İmparatorluğunun hâkimiyetine girmişlerdir.
Eserleri: Knossos Sarayı, Hadrian Tapınağı
9- Roma
Medeniyeti:
Bugünkü İtalya’da kurulmuştur.
Roma siyasi tarihi, krallık, cumhuriyet ve İmparatorluk
dönemleri olmak üzere 3 dönemden oluşur
Romalılar, Particiler, Plebler ve köleler olmak
üzere sınıflara ayrılmışlardır
Pön savaşları: Romalılar ile Kartacalılar (Tunus)
arasında 100 yıldan fazla süren savaşlardır. Romalıların zaferiyle sonuçlanmış
(Kartacalı Hannibal)
Milano fermanı (303): Hıristiyanlık serbest bırakıldı ve
sonrasında devletin resmi dini oldu.
Kavimler göçüyle (375), zayıflayan devlet; 395 tarihinde
2’ye ayrıldı. (Doğu Roma ’Bizans’ - Batı Roma ‘İtalya’)
12 levha kanunları: particiler (soylu) ile plepler
(halk) arasındaki mücadeleye son vermek için çıkarılmıştır ve bugün ki Avrupa
hukukunun temelini oluşturur.
Fenike alfabesini geliştirerek ve Latin alfabesini
hazırladılar
Mısırlıların kullandığı güneş takvimini geliştirerek
Miladi takvimi hazırladılar
Tarihe geçmiş en önemli hükümdarı jül sezardır.
Roma Uygarlığıyla ilgili bilinmesi gereken
kavramlar
Particiler: Yönetici zümre, en
üst halk sınıfı,
Plepler: Orta halk sınıfı
Senato: krala devlet
işlerinde yardımcı olan kurum
Dragon kanunları (yunan):
soyluları koruyan ve alt tabakalara ağır cezalar veren kanunlardır.
Solon kanunları:: Dragon
kanunlarına göre biraz daha ılımlı ve köylü borçlarını affetmiştir. (12 levha
kanunlarının temelini oluşturmuştur.)
Polis: yunan şehir devletlerine
verilen isim
10- Büyük
İskender imparatorluğu (Helen Uygarlığı)
Büyük İskender tarafından, Makedonya merkezli kurulmuş
bir imparatorluktur.
Büyük İskender Balkanlar, Yunanistan, Anadolu, Irak,
Suriye, İran coğrafyalarına hâkim olmuştur.
Bu döneminde Doğu (İran) ve Batı (Yunan) uygarlıklarının
kaynaştırılmasıyla ortak bir medeniyet ortaya çıkmış ve bu medeniyete Helenizm
adı verilmiştir. MÖ. 330 ve MÖ. 30 yılları arasındaki 300 yıllık döneme
Helenizm dönemi denir.
Bergama, Antakya ve İskenderiye gibi yerleşim yerleri,
Büyük İskender İmparatorluğu döneminde önemli kültür merkezleri haline
gelmişlerdir.
Derinin gerdirilmesiyle, Parşömen adı verilen kâğıt icat
edilmiştir.
Büyük İskender İmparatorluğundan kalma en önemli
eserler: İskenderiye feneri, Zeus heykeli’dir.
İLKÇAĞ UYGARLIKLARI DİĞERLERİ;