İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE MEDENİYET
DEVLET Yönetimi:
Türklerde devlet yönetiminin temelini Kut Anlayışı
oluşturmaktadır.
Kut anlayışı:
Göktanrı tarafından devleti yönetme yetkisinin bir hanedana (aile) verildiğine
inanılan anlayıştır. Devleti yönetme yetkisi (Kut yetkisi) babadan oğula kan
bağı yoluyla geçer. Hanedandan olan herkesin devleti yönetme hakkı vardır. Bu
durum taht kavgalarına ve devletin zayıflamasına neden olmuştur
İkili teşkilatlanma: Devletin
daha rahat yönetilebilmesi için kullanılan bir sistemdir. Devlet Doğu ve Batı olmak
üzere 2’ye ayrılır. Doğuyu Kağan yönetir, Batıyı ise kağanın
kardeşi (Yabgu) yönetir. İlk Türklerde ‘’Doğu’’ kutsal sayıldığı için
Doğudaki hükümdarın yetkileri daha geniştir
Kurultay (toy): devlet
yönetiminde hükümdarın yanında bulunan kurultay adını verdiğimiz meclis,
danışma niteliğindedir, devlet yönetiminde son söz hükümdarındır.
ORDU:
İlk Türk Devletlerinde ordu-millet anlayışı vardır.
Eli silah tutan herkes asker sayılır. (çocuk ve yaşlılar hariç)
Paralı askerlik yoktur, ordu atlı askerlerden oluşurdu.
İlk kez Metehan döneminde onluk sistem kullanılmıştır (ilk
düzenli ordu teşkilatıdır)
SOSYO-EKONOMİK HAYAT:
Ortaasya’da Karasal iklimin etkisiyle yazların kurak
geçmesi, yeryüzü şekillerinin dağlık ve engebeli olması gibi sebeplerle
topraklar tarıma elverişli değildir. Orta Asya’daki İnsanlar hayatlarını
sürdürebilmek amacıyla hayvancılık yapmışlardır.
Hayvanlarına ot bulabilmek için göçebe yaşan
tarzını benimsemişlerdir. Yaz aylarında yaylak, kış
aylarında ise kışlak dediğimiz vadilerde yaşamışlardır.
Göçebe yaşam tarzından dolayı kölecilik ve
sınıflaşmalar ortaya çıkmamıştır
Uygurlarla beraber Türkler tarımla uğraşmaya
başlayacaklar ve yerleşik hayata geçeceklerdir.
Kürk ve ipek ticaret yolu, madencilik, dokumacılık ve dericilik alanlarında
gelişmişlerdir.
İslamiyet öncesi Türk devletlerinde
toplumsal yapıyı oluşturan unsurlar.
Oğuş: Aile. (Sosyal yapının
çekirdeğini oluşturmaktadır.)
Uruğ: Aileler birliği.
(Ailelerin birleşmesiyle oluşan sosyal yapı)
Boy(Kabile): (Aileler
birliğinin bir araya gelmesiyle oluşan sosyal yapı)
Bodun (Millet):
Boylar birliği. (boyların bir araya gelmesiyle oluşan sosyal yapı)
İl (el- Devlet):
(Bodunların bir araya gelmesiyle meydana gelen sosyal yapı.) TZ
HUKUK:
Sosyal hayatı Töre adını
verdiğimiz yazılı olmayan hukuk kuralları düzenlerdi. Son
kararı veren hükümdar olmasına rağmen Töreye aykırı karar veremezdi. Herkes
Töre’ye uymak zorundadır hükümdar da dâhil.
Göçebe yaşam sebebiyle uzun süreli hapis
cezaları verilmezdi (en fazla 10 gün)
Uygurlarla beraber yazılı hukuk kuralları oluşturulmaya
başlandı
DİN:
İlk Türk devletlerinde birçok dine inanılmıştır.
Orta Asya’da mezarların oda şeklinde yapılması ve
ölülerin özel eşyalarıyla gömülmesi ilk Türklerde ahret inancının olduğunu
göstermektedir.
Göktanrı İnancı:
İlk Türklerde yaygın olarak benimsenen bir dindir. Bu dinde Evreni ve Dünyayı
meydana getiren bir yaratıcı vardır, bu yaratıcı tektir ve gökyüzünde yaşar. Bu
dinde Cennet (Uçmağ) - Cehennem(Tamu) inancı bulunur. Yaratıcıya şükretmek için
Kurban kesilir.
Atalar kültü: Bu
inanç sisteminde Türkler atalarının ruhlarının kendilerini koruduklarına
inanmışlar ve atalarının ruhlarını kutsal saymışlardır.
Totemizm: İlk Türk
Devletlerinde yaygın olan bir inançtır. Bu inanca göre Doğadaki bitki ve
canlıların kutsal oldukları varsayılmaktadır.
Hıristiyanlık: Bulgar
ve Macarlar kabul etmişler
Musevilik: Yahudilerin
inandığı dindir. Hazar Türkleri tarafından devletin dini olarak kabul
etmişlerdir.
Şamanizm: İlk Türkler
arasında yaygın olan Şamanizm, sihir ve büyücülükle ilgilenen inanç sistemidir.
Maniheizm: Uygurların kabul
ettiği Mani dini, savaşmayı, et yemeyi yasaklamış ve tarımı, yerleşik hayatı
özendirmiştir.
İslamiyet: Orta Asya’da
İslamiyet’i kabul eden ilk Beylik Karluklar, ilk devlet ise Karahanlılardır.
EDEBİYAT:
İlk Türk
Devletlerinde sözlü edebiyat gelişirken,
Uygurlarla beraber yazılı edebiyat gelişmeye
başladı.
Sözlü edebi eserler (Destanlar)
Oğuz kağan Destanı
(Hunlar),
Alper Tunga ve Şu Destanları
( İskit-saka)
Ergenekon ve Bozkurt Destanları(Göktürkler)
Göç ve Türeyiş Destanları
(Uygurlar)
Manas Destanı ( Kırgızlar ),
Dede korkut hikayeleri
( oğuzlar)
Yazılı Edebiyat
Orhun Kitabeleri:
II. Göktürk ait olan Orhun Kitabeleri, Türklere ait ilk yazılı belgelerdir.
Yenisey Yazıtları (Kırgızlar)
Karabalasagun Yazıtları (Uygurlar)
TÜRKLERİN KULLANDIĞI ALFABLER
Göktürk (38 harf) Alfabesi
Uygur (18 harf) Alfabesi
Sogd(Çin) Alfabesi
Latin(Avrupa ) Alfabesi
Kiril(Rus) Alfabesi
Arap Alfabesi
BİLİM VE SANAT:
İlk Türklerin 12 hayvanlı Takvimi
hazırlamaları, gökyüzünü incelediklerini ve Astronomi biliminde geliştiklerini
gösterir
Kağıt ve matbaayı ilk
kullanan Türk devleti Uygurlar’dır.
İlk Türklerde göçebe hayatın etkisiyle taşınabilir
sanat eserleri yapılmış ve hayvan-bitki motifleri kullanılmıştır.
Uygurların yerleşik hayata geçmesiyle mimari
eserler verilmeye başlandı.(taşınamaz sanat eserleri yapıldı)
Bazı el sanatları da gelişmiştir(Minyatür-çinicilik-Fresko)
HÜKÜMDARLIĞIN SEMBOLLERİ
Otağ (hükümdar Çadırı)
Örgin (Hükümdar Tahtı)
Tuğ (Devlete ait bayrak)
Davul, yay
Hükümdarın unvanları: Han, Hakan, Kağan,
yabgu, İlteber, İlteriş, İdikut, Şanyu
ÖNEMLİ KAVRAMLAR
Hatun (hükümdarın eşi)
Buyruk: Bakan (Hükümet
üyesi)
Yabgu: Hükümdarın kardeşi,
Ülkenin Batı kısmını yönetir.
Tigin(Tekin): hükümdarın oğlu
Ayukı: hükümet
Aygucu: başbakan (Hükmet
başkanı)
Bitiğçi-Tamgacı: Yazışma
işleriyle ilgilenen görevli kişiye verilen ad.
Tarkan: Ordu komutanı
Tudun: Vergi toplayan kişi
Yargucı: Yargıç-Hakim
Yargu: Mahkemeler
Kurgan: Mezar
Balbal: Mezar taşı
(kişinin hayattayken öldürdüğü kişi sayısı kadar mezar başına dikilen küçük
taşlara verilen ad)
Yuğ: cenaze töreni
Koşuk: şiir
Sav: atasözü
Kımız: at sütünden elde edilen
bir tür içki
Sağu: cenaze törenlerinde
söylenen ağıtlar
Uçmağ: cennet
Tamu: cehennem
Şaman –Kam- Baksı (din
Görevlileri)