A-DEVLET ANLAYIŞI
KUT ANLAYIŞI:
Göktanrı tarafından devleti yönetme yetkisinin bir
aileye verilmesidir. Osmanlı devlet anlayışında kut yetkisi Osmanoğullarına
verilmiştir.
Devleti yönetme yetkisi babadan oğluna (veraset sistemi)
kan bağı yoluyla erkek çocuklara geçer.
Göktanrı tarafından halk Hükümdara emanet edilmiştir,
hükümdar adil olmalı; aynı şekilde halk, hükümdara itaat etmelidir
•
İlk Türk
devletlerinde
yönetme yetkisi hanedan üyelerine verilmiştir
•
Murat döneminde
yapılan değişiklikle, devleti yönetme yetkisi hükümdar ve oğulları verilmiş
•
Mehmet döneminde
yapılan değişiklikle, devleti yönetme yetkisi hükümdara verilmiş
•
Mehmet döneminde
sancağa çıkma usulü kaldırıldı yerine kafes usulü getirilmiş
•
Ahmet döneminde
yapılan değişiklikle, devleti yönetme yetkisi hanedanın en yaşlı ve tecrübeli
olan kişiye verilmiş. (Bu sisteme Ekber Erşed adı verilir)
B-DEVLET YÖNETİMİ
1-MERKEZ TEŞKİLATI (başkent): Üç
kısımdan meydana gelir.
a- PADİŞAH:
devletin mutlak hakimidir ve devleti yönetir. Bütün
yetkiler padişahta toplanır.
b- SARAY:
TOPKAPI SARAYI
•
Birun (sarayın
dış kısmı, padişah burada işlerini yapardı)
•
Enderun (sarayın
iç kısmı) devlet memurlarının yetiştiği okul (saray okulu)
•
Harem (hükümdarın
ailesiyle beraber yaşadığı yer)
c- DİVANI
HÜMAYUN:
Devlet meselelerinin görüşülüp karara bağlandığı meclis
(TBMM-Bakanlar Kurulu)
DİVANI HÜMAYUN ÜYELERİ:
Padişah:
fatih dönemine kadar divana başkanlık etmişlerdir. Fatihten sonra divana
sadrazam başkanlık etti.
A-SEYFİYE (ASKERİ) SINIF:
Sadrazam(veziriazam):
fatihten itibaren divana başkanlık etti. Padişahtan
sonra en yetkili devlet yöneticisidir. Sadrazam konaklarına Babı ali denir.
Fatihten sonra devşirme kökenli olanlar sadrazam olmaya başladı. Serdarı Ekrem
unvanıyla orduya komutanlık etmişlerdir. (bugün ki başbakan)
Kubbealtı vezirleri:
sadrazama yardımcı olan devlet memurlarıdır.
(bugün ki başbakan yardımcıları)
Kaptan-ı Derya :
Bugün ki deniz kuvvetleri komutanı (donanma komutanı)
Yeniçeri Ağası:
İstanbul’un güvenliğinden sorumlu kişidir.
B-KALEMİYE SINIFI:
Defterdar:
Devlet hazinesinden sorumlu kişi (maliye bakanı)
Nişancı:
devlet yazışmalarını yapar, padişahın tuğrasını taşır
ve yeni fethedilen toprakları tahrir defterlerine kaydeder.
Ressül küttap: Dışişleri
bakanı
C-İLMİYE SINIFI:
Kazasker:
Şeri ve örfi davalara bakar. Medrese eğitimi alanlar
kazasker olabilir. Kadı ve Müderrislerin atamasını yapar. (adalet bakanı)
Şeyhülislam:
Divanda alınan kararların dine uygun olup olmadığını
inceler.
2-TAŞRA TEŞKİLATI (başkent dışındaki yerler)
Eyalet yöneticisi: BEYLERBEYİ
Sancak yöneticisi: SANCAKBEYİ
Kaza yöneticisi: KADI
Köy yöneticisi: KÖY KETHÜDASI
Taşrada görevli devlet memurları
ŞEHREMİNİ: Belediye başkanı
MUHTESİP: Zabıta
SUBAŞI: Polis
KADI: Hâkim -kaymakam
OSMANLI DEVLETİNDE EYALET ÇEŞİTLERİ
A– MERKEZE BAĞLI
EYALETLER: (İstanbul’a yakın)-
Anadolu ve Rumeli Beylerbeyliği; dirlik sisteminin
uygulandığı ve yıllıksız eyaletlerdir
(Salyanesiz eyaletler )
Eyaletler sancaklara, sancaklar kaza ve köylere ayrılır.
Kazalarda subaşılar(güvenlik), kadılar(adalet)görevlidir.
B– MERKEZE BAĞLI HÜKÜMET VE
BEYLİKLER: (İstanbul’a az uzak)
İç işlerinde serbest, dış işlerinde Osmanlıya
bağlılardı.
Kırım, Eflak, Erdel Beyliği ve Hicaz Emirliği.
Hicaz Emirliği dışındakiler yıllık vergi verirler ve ihtiyaç olduğunda orduya
asker gönderirlerdi. ( Salyaneli Eyaletler )
C– ÖZEL YÖNETİMLİ
EYALETLER: (İstanbul’a uzak)
Bağdat, Mısır ve Tunus vs.
Yıllık vergi verirler. Bu eyaletlerin gelirleri iltizama verilirdi.
(Toprakların kiralanması) Mültezim ise kiralayan kişidir. (Salyaneli
Eyaletler)
C-TOPRAK SİSTEMİ
DİRLİK SİSTEMİ (TIMAR SİSTEMİ):
Devlet komutanlarına ve memurlarına maaş yerine bir
toprağın gelirini verdiği sistemdir. Bu sistemde sipahi toprağı
ekip biçtikten sonra elde ettiği gelirden maaşını alır geri kalan para ile
devlete cebelü adı verilen askerler yetiştirir.
Devlet hazinesinden para çıkmadan hem maaş ödenmiş hem
de asker yetiştirilmiştir.
Toprağın işlenmesi, üretimin sağlanması ve sosyal refah
düzeyini artırması ayrıca bölgenin güvenliğinin sağlanması yönüyle önemli bir
sistemdir.
Dirlik topraklar 3 kısma ayrılır;
A-Has topraklar (100.000-
+ akçe)
Geliri padişah ve divan üyelerine verilir
B-Zeamet topraklar (20.000-100.000
akçe):
İkinci dereceden devlet adamlarına verilir.
C-Tımar topraklar (3.000-20.000
akçe) Sipahilere verilir.
İltizam sistemi (Mukaata Araziler
Osmanlı devlet gelirlerinin (vergilerin) bir bölümünün
belli bir bedel karşılığında devlet tarafından kişilere devredilerek toplanması
yöntemi. Vergiyi toplamayı üstlenen kişiye "mültezim" denirdi.
Osmanlı devletinin nakit para ihtiyacının olduğu dönemlerde uygulanmıştır.
(gerileme ve dağılma döneminde
uygulanmıştır)
D-ORDU
DEVŞİRME SİSTEMİ:
Hıristiyan çocukların Türk ailelerin yanında Türk
kültürü ve İslamiyet öğretilir sonra acemioğlanlar ocağında eğitim görür bir
kısmı yeniçeri ocağına bir kısmı ise Enderun mektebine
gönderildiği bu sisteme denir.
Hem devlet memuru hem de asker yetiştirilirdi.
1- KAPIKULU
ORDUSUNUN BÖLÜMLERI (devşirme sistemi-pençik sistemi)
a) yeniçeri ocağı-hükümdar
ordusu
b) acemioğlanlar ocağı-askeri
eğitim veren okul (ilkokul-ortaokul)
c) cebeciler-silah
tamiri
d) topçular-top
üretimi
e) lağımcılar- tünel
kazma
f) humbaracılar-el
bombası üretimi
2- EYALET
ORDUSU
a) tımarlı sipahiler:
tımar sisteminde yetiştirilen askerler
b) müsellemler-atlı
askerler
c) azaplar-bekar
erkeklerden oluşan askeri birlik
d) akıncılar-sınır
askeri
e) sakalar-su taşıyan
asker
f) deliler-ön
saflarda savaşan asker
E- TOPLUM YAPISI
1- YÖNETENLER(ASKERI
SINIFI):
Vergi ödemezler ve
devletten maaş alırlar
Kazasker, vezirler, veziriazam, defterdar, nişancı
(seyfiye, ilmiye (ulema), Kalemiye sınıfları)
2- YÖNETILENLER
SINIFI (HALK, REAYA, TEBAA)
Devletin toprağını (miri arazi) ekerler ve vergi
öderler
(Tüccar-çiftçi-göçebe sınıfı)
F- EĞİTİM
1- ÖRGÜN
EĞITIM
•
Sıbyan mektepleri (ilkokul)
•
Medreseler (Sahanı
seman) (üniversite)
•
Enderun (memur
yetiştiren okul)
•
Yeniçeri ve acemioğlanlar ocağı (askeriokullar)
•
Rüştiye (ortaokul)
•
İdadi (lise)
•
Sultani (yüksekokul-2
yıllık)
2- YAYGIN
EĞITIM
(TEFSIR, FIKIH, KELAM, HADIS, HAT, TEZHIP)
Cami, Tekke ve zaviye, Lonca teşkilatı
(mesleki eğitim kurumu)
G- HUKUK:
Hükümdarın aldığı kararlar Şerri hukuka
aykırı olamaz
A-Şerri hukuk (Kadı )
: Kaynağını İslam hukukunda alır.
B-Örfi hukuk (Emri
Dad)- Kaynağını töre, adetlerden alır
J- VAKIF:
Zengin kişilerin bazı gelirlerini Sağlık-bayındırlık-din
işleri-eğitim gibi hayır işlerine bağışlamasıdır. ( Medrese-imarethane-şifahane-köprü-çeşme-han )
K- SANAT:
Minyatür (nakkaş)
Hat sanatı (hattat)-güzel
yazı yazma sanatı
Tezhip (süsleme
sanatı)
Ebru sanatı
Çinicilik (süsleme
sanatı) İznik-bursa çinisi
Kakmacılık
l- Osmanlı Devletinde Vergi Sistemi
Osmanlı Devletinde
vergiler “Şerri vergiler” ve “Örfi vergiler” olmak
üzere ikiye ayrılıyordu.
Osmanlı Devleti’nin diğer gelir kaynakları;
Savaşta elde edilen ganimetlerin 1/5’i ( “pençik” ismi
verilmekteydi.)
Gümrük, maden, orman, tuzla vergileri.
Bağlı beylik ve hükümetlerin ödediği vergiler.
1- ŞER’İ
VERGİLER:
Bunların şeriatın emrettiği vergilerdi.
•
Öşür: Müslümanlardan
alınan toprak ürünü vergisidir. Elde edilen ürünün onda biri vergi olarak
alınırdı.
•
Haraç: Müslüman
olmayanlardan alınan toprak ve ürün vergisiydi
•
Cizye: Müslüman
olmayan erkeklerden, askerlik görevi karşılığı alınan vergidir.
2- ÖRFİ
VERGİ: ÖRFİYYE ( RAİYYAT RÜSUMU )
Padişahın iradesiyle konulan vergilerdi. Bunlardan
bazıları düzenli olarak toplanırken bazıları ise olağan üstü durumlarda
toplanırdı.
•
Çift Resmi: Reayanın
sipahiye ödediği toprak vergisi
•
İspenç: Gayr-i
Müslimlerden alınan çift resmidir.
•
Çift Bozan Resmi: Toprağını
izinsiz olarak terk eden veya üç yıl üst üste ekmeyenlerden alınan vergidir.
•
Avarız Resmi: Olağanüstü
hallerde, divanın kararı ve padişahın emri ile toplanan vergilere denirdi.
•
Niyabet Rüsumu (Cerime) : Yerel
yöneticileri halktan aldığı vergidir. Ayrıca suçlulardan alınan cerimelerde bu
guruba girerdi.
•
İhtisap Resmi: Damga
tartı ölçü işlemlerinden alınan vergidir. (noter vergisi)
•
Ağnam Resmi: Reayadan
hayvan sayısına göre alınan vergidir.
•
· Müsadere: Devlet
hazinesinden haksız kazanç sağlayarak zenginleşen kişilerin mallarına
devlet tarafından el konulmasıdır. Bu uygulamaya II.
Mahmut döneminde son verilmiştir. Böylece Osmanlı Devletinde“özel
mülkiyet” anlayışı gelişmeye başlamıştır
•
İmdad-ı Seferiyye: XIX.
yy sonrasında ordunun sefere çıkarken halktan aldığı vergidir.
•
Bac Resmi: Çarşı
ve pazarlardan alınan işgaliye vergisidir.
•
Bennak / Arusane: Evlilik
vergisidir.
•
Mücerred: Yirmi
yaşının geçen kişilerden alınan bekarlık vergisidir.
• Derbent Resmi: Köprü ve geçitlerden alınan vergidir.