.png)
İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ (
İLK TÜRK DEVLETLERİ)
ORTA ASYA COĞRAFYASI:
Sınırları:
Doğuda; Kingan dağları
Batıda; Hazar Denizi
Güneyde; Himalaya dağları
Kuzeyde; Sibirya
GÖLLERİ VE AKARSULARI:
Aral gölü, Baykal gölü, Balkaş gölü
Seyhun Irmağı (Siri derya) - Ceyhun Irmağı(Amu derya)
Orhun ve Selenga nehirleri
Önemli Yerleşim yerleri
Ötüken, Karabalasagun, Balasagun, Karakurum, Taşkent,
Buhara, Semerkant, Kaşgar, Turfan, Merv, Cent
İLK TÜRK DEVLETLERİ:
İSKİTLER (SAKALAR):
Tarihte Bilinen ilk Türk topluluğudur
At’ı ilk kez evcilleştirmişler
ASYA HUN DEVLETİ:
Ötüken merkezli kuruldu
Türkler ilk kez Tek çatı altında toplandı.(siyasi birlik
sağlandı)
Bilinen en önemli hükümdarları:
Teoman (kurucu), Metehan (en parlak)
İpek Yolunun hâkimiyeti için Çinlilerle mücadele
etmişler ve Çinlileri vergiye bağlamışlar.
Çinliler hunların akınlarından korunmak için Çin seddini
yapmışlardır
Devletin yıkılmasından sonra Avrupa’ya doğru Kavimler
Göçü (375) yaşanmıştır
GÖKTÜRK DEVLETİ: (552-659)
Ortaasya’daki Avar Türklerinin hâkimiyetine son vererek
Ötüken merkezli kuruldu.
Devletin kurucusu Bumin Kağan
Akhunlara karşı Sasanilerle işbirliği yapmışlardır
Sasanilere karşı Bizanslılarla işbirliği yapmışlardır
Türk adıyla kurulmuş ilk Türk devletidir.
Çinliler tarafından yıkılmışlardır
GÖKTÜRK DEVLETİ (KUTLUK DEVLETİ) (681-744)
Çin egemenliğinden kurtulmak için yapılan ama başarısız
olan Kürşad isyanı sonraki isyanlara örnek olacak ve en son isyanda Kutluk
Kağan (ilteriş) tarafından Ötüken merkezli 2. Göktürk devleti kuruldu.
Türklere ait ilk yazılı belgeler bu döneme aittir (Orhun
kitabeleri ’yazıtları’ )
Devlet Yönetiminde Etkili olan kişiler: Vezir Tonyukuk,
Kutluk Kağan, Kapgan Kağan, Bilge Kağan ve Kültigin
Karluk-Yağma-Çiğil Türk boyları tarafından yıkıldı
UYGUR DEVLETİ:(744-840)
Bilge Kül Kağan tarafından Ötüken'de kurulmuş daha sonra başkent Karabalasagun (ordu balık) şehrine taşınmıştır.
Yerleşik hayata geçen ilk Türk Devleti Uygurlardır. (Manihaizm dini Uygurların yerleşik hayata geçmesinde önemli bir rol oynamıştır. Manihaizm Dini ayrıca savaşmayı ve et yemeyi yasaklamıştır.)
18 harften oluşan Uygur alfabesini kullanmışlar
Kâğıt ve matbaayı Çinlilerde öğrenmişler ve kullanmışlar
Kırgızlar tarafından yıkılmışlardır
AVRUPA HUN DEVLETİ:(375-469)
Kavimler Göçü sonrasında Bugünkü (Avrupa) Macaristan
topraklarında Balamir tarafından kuruldu.
Bizanslılar vergiye bağlanmış ( Margos ve Anatolios
barışı)
En parlak dönem Atilla döneminde yaşanmıştır, bu dönemde
Roma seferinde Roma’yı da vergiye bağladı.
Atilla’nın ölümünden sonra devlet parçalandı
DİĞER TÜRK DEVLETLERİ:
Avarlar: Çin
kaynaklarında juan juan olarak bilinen Avarlar, İstanbul’u kuşatan ilk Türk
devletidir.
Bulgarlar: Balkanlarda
kurulan Türk devleti Hıristiyanlığı kabul etmiş ve zamanla milli benliğini
kaybetmiştir.
Macarlar: Avrupa’da kurulmuş
bir Türk devletidir. Hıristiyanlığı kabul etmelerinden dolayı milli
benliklerini kaybetmişlerdir.
Hazarlar: Museviliği resmi
din olarak kabul eden hazarlar, İslamiyet’in Orta Asya’ya yayılmasını önlemek
için İslam ordularıyla mücadele etmişlerdir. Ticaretle uğraşan hazarlarda
dinsel hoşgörü vardır. (Cami, Kilise ve Havralar yan yana yapılmışlardır)
Peçenekler: Bizans ordusunda
paralı askerlik yapmışlar
Oğuzlar: Orhun – Selenga
bölgesinde yaşamışlar ve Uygur devleti kurulduktan sonra Uygurların
hâkimiyetine girmişlerdir. Sırasıyla B.Selçuklu, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı
devlerini kurmuşlardır.
Türgişler: Orta Asya’nın
Emevilerin eline geçmesini ve Araplaşmasını önlemek için Emevilerle mücadele
ettiler.
Karluklular:
Talas savaşında Çinlilere karşı Abbasilere yardım etmişlerdir, İslamiyet’i
kabul eden ilk Türk beyliktir. Karahanlı devletinin Kurulmasında etkili
olmuşlardır.
Kırgızlar: Göktürk ve
Uygurların himayesinde yaşayan Kırgızlar Moğollar tarafından (Cengiz han)
yıkılmışlar. Kırgızlara ait Manas Destanı dünyanın en uzun Destanıdır.
Orta Asya : Türklerin
anayurdu olan Orta Asya, Kuzeyinde Sibirya, Güneyinde Himalaya Dağları,
Batısında Hazar Denizi ve Doğusunda Kingan Dağlarıyla çevrilidir. İslamiyet
öncesi Türk tarihi bu bölgede geçmektedir. Türklere ait birçok kültür bölgeleri
de bu coğrafyada bulunmaktadır.
TÜRKLERE AİT ORTA ASYA’DAKİ KÜLTÜR BÖLGELERİ:
1- Anav Kültürü: (MÖ 5000 - MÖ: 1000)
2- Afenesyovo Kültürü : (MÖ. 3000 - MÖ. 1700)
3- Andronovo Kültürü: (MÖ. 1700 - MÖ. 1200)
4- Karasuk Kültürü: (MÖ. 1200 - MÖ. 700)
5- Tagar Kültürü: (MÖ. 700 - MÖ. 100) TZ
TÜRKLERE AİT ORTA ASYA’DAKİ ÖNEMLİ ŞEHİRLER
:
Ötüken: Asya Hun ve
Göktürklere başkentlik yapmış olan Ötüken, Türkler için kutsal kabul edilen bir
yerleşim yeridir.
Karabalasagun:
Uygurlar döneminde Türklere başkentlik yapmış önemli yerleşim yerlerinden
biridir.
Karakurum: Günümüzde
Moğolistan sınırları içerisinde bulunan ve Türklere ait ilk yazılı kaynak olan
Orhun kitabelerinin bulunduğu önemli yerleşim yerlerinden biridir.
ORTA ASYA’DA BULUNAN GÖLLER VE AKARSULAR:
Aral gölü, Baykal gölü, Balkaş gölü
Seyhun Irmağı (Siri derya), Ceyhun Irmağı (Amu derya),
Orhun ve Selenga nehirleri
ORTA ASYA’DA KURULMUŞ OLAN TÜRK
TOPLULUKLARI:
Avarlar: Çin kaynaklarında
juan juan olarak bilinen Avarlar, İstanbul’u kuşatan ilk Türk devletidir.
Bulgarlar: Balkanlarda
varlığını sürdüren Bulgarlar, Hıristiyanlığı kabul etmiş ve zamanla milli
benliğini kaybetmişlerdir.
Macarlar: Avrupa’da
varlığını sürdüren Macarlar, Hıristiyanlığı kabul etmelerinden dolayı milli
benliklerini kaybetmişlerdir.
Hazarlar: Museviliği resmi
din olarak kabul eden ilk Türk Devleti olan Hazarlar, İslamiyet’in Orta Asya’ya
yayılmasını önlemek için İslam ordularıyla mücadele etmişlerdir. Ticaretle
uğraşan Hazar Devletinde Cami, Kilise ve Havraların yan yana inşa edilmiş
olmaları dinsel hoşgörünün olduğunu gösterir.
Peçenekler: Bizans ordusunda
paralı askerlik yapmışlar. Malazgirt Savaşında Bizans ordusunda görev alan
Peçenekler, saf değiştirerek Büyük Selçuklu Devletinin tarafına geçmişlerdir.
Oğuzlar: Orhun- Selenga
bölgesinde yaşamış olan oğuzlar, Uygurların hâkimiyetine girmişlerdir. Oğuzlara
mensup aileler tarafından sırasıyla B.Selçuklu, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı
devletleri kurulmuştur.
Türgişler: Orta Asya’nın
Araplaşmasını önlemek için Emevilerle mücadele etmişlerdir.
Karluklular:
Talas savaşında Çinlilere karşı Abbasilere yardım etmişlerdir, İslamiyet’i
kabul eden ilk Türk topluluğudur. Karahanlı devletinin kurulmasında etkili
olmuşlardır.
Kırgızlar: Göktürk ve
Uygurların himayesinde yaşayan Kırgızlar, Uygur Devletine son vermişler ve
Moğollar tarafından (Cengiz han) yıkılmışlardır. Manas Destanı, Kırgızlara ait
dünyanın en uzun Destanı
ORTA ASYA’DA KURULMUŞ OLAN TÜRK DEVLETLERİ:
İSKİTLER (Sakalar):
Tarihte Bilinen ilk Türk topluluğudur.
At’ı ilk kez evcilleştirenler İskitlerdir.
ASYA HUN DEVLETİ:
Ötüken merkezli kurulmuş olan Türk Devletidir.
Türkler ilk kez Teoman tarafından tek çatı altında
toplandı.(Türkler arasında siyasi birlik sağlandı)
Bilinen en önemli hükümdarları: Devletin kurucusu Teoman
ile Devlete en parlak dönemini yaşatan Metehan
İpek Yolunun hâkimiyeti için Çinlilerle mücadele etmişler
ve Çinlileri vergiye bağlamışlar.
Çinliler hunların akınlarından korunmak için Çin seddini
yapmışlardır
Devletin yıkılmasından sonra Avrupa’ya doğru 375’te
Kavimler Göçü yaşanmıştır
KAVİMLER GÖÇÜ : Çin’in
egemenliği altına girmek istemeyen Hunların, 375'te Orta Asya’dan Avrupa’ya
doğru gerçekleştirdiği göç hareketine verilen ad. Bu göç hareketi Hazar Denizi
ve Karadeniz’in kuzeyinden Doğu Avrupa’ya doğru gerçekleşmiş ve bu göçler
sırasında Doğu Avrupa’da yaşayan Germen ve Slav kavimler Avrupa’nın içlerine
doğru göç etmişlerdir. Kavimler göçünün bütün Avrupa’yı etkilemesi bazı
sonuçlar doğurmuştur.
Roma imparatorluğu zayıflamasına. 395’te Doğu Roma ve
Batı Roma olmak üzere 2’ye ayrılmış.
İlkçağın kapanmış, Ortaçağ başlamıştır.
Avrupa’da Kilise ve Feodal beyler güçlenmiş.
Toprağa dayalı olan bir yönetim biçimi olan Feodal
Sistemin (Derebeylik) ortaya çıkmış.
Skolastik düşüncenin Avrupa’ya egemen olmuş.
Avrupa Hun Devleti kurulmuş.
I. GÖKTÜRK DEVLETİ: (552-659)
Ortaasya’daki Avar Türklerinin hâkimiyetine son vererek
Ötüken merkezli kuruldu.
Devletin kurucusu Bumin Kağandır.
Akhunlara karşı Sasanilerle işbirliği yapmışlardır.
Sasanilere karşı Bizanslılarla işbirliği yapmışlardır
Türk adıyla kurulmuş ilk Türk devletidir.
Çinliler tarafından yıkılmışlardır
II.GÖKTÜRK DEVLETİ (KUTLUK DEVLETİ):
(681-744)
Çin’in egemenliğinden kurtulmak için gerçekleşen Kürşad
isyanı başarısızlıkla sonuçlandı.
Kutluk kağan (ilteriş) liderliğinde gerçekleşen isyan
sonrası bağımsızlığını kazanan Türkler tarafından, Ötüken merkezli Kutluk
devleti kuruldu.
Türklere ait ilk yazılı kaynaklar olan Orhun kitabeleri
Kutluk Devletine aittir.
Karluk-Yağma-Çiğil Türk boyları tarafından yıkıldı
Devlet Yönetiminde Etkili olan kişiler: Vezir Tonyukuk,
Kutluk Kağan, Kapgan Kağan, Bilge Kağan ve Kültigin
UYGUR DEVLETİ:(744-840)
Bilge Kül Kağan tarafından Karabalasagun (ordu balık)
Merkezli kurulmuş bir Türk devletidir
Yerleşik hayata geçen ilk Türk Devletidir.
İslamiyet öncesi Türklere ait ilk Mimari eserler bu
dönemde verilmiştir.
Mani dini kabul eden Uygurlar da, et yemek
yasaklanmıştır.
18 harften oluşan Uygur alfabesini kullanmışlardır.
Kâğıt ve matbaayı Çinlilerde öğrenmişler ve
kullanmışlardır.
Kırgızlar tarafından yıkılmışlardır
AVRUPA HUN DEVLETİ: (375-469)
Kavimler Göçü sonrasında Macaristan topraklarında
Balamir tarafından kuruldu.
Avrupa Hun Hükümdarı Atilla döneminde, Bizanslılar
vergiye bağlanmıştır.
Bizans imparatorluğuyla, Margos ve Anatolios
antlaşmaları imzalanmıştır.
En parlak dönem Atilla döneminde yaşanmıştır, bu dönemde
Roma seferinde Roma’yı da vergiye bağladı.
Atilla’nın ölümünden sonra devlet yıkılış dönemine
girdi.