3.Ünite: ATATÜRK İLKELERİ ve İNKILAPLARI
ATATÜRK İLKELERİ: 1937 yılında yapılan değişiklikle Atatürk’ün
6 (Altı) ilkesi 1924
Anayasası’na eklenmiştir.
· CUMHURİYETÇİLİK
· HALKÇILIK
· LAİKLİK
· MİLLİYETÇİLİK
· İNKILAPÇILIK
· DEVLETÇİLİKTİR.
CUMHURİYETÇİLİK: Halkın kendi kendini yönettiği devlet şekline
Cumhuriyet adı verilir. Bu yönetim biçiminde Halk kendini temsil edecek
devlet başkanını
ve milletvekillerini seçer.
Cumhuriyet ilkesi doğrultusunda
yaşanan gelişmeler
· Saltanatın
kaldırılması
· TBMM’nin
açılması
· 1921
Anayasası’nın kabul edilmesi
· Cumhuriyet’in
ilanı
· Halifeliğin kaldırılması
· 1924
Anayasası’nın kabul edilmesi
· Kadınlara
seçme ve seçilme hakkının verilmesi
Cumhuriyetçilik ilkesi
ile ilgili Anahtar Kelimeler
· Demokrasi
· Milli
İrade
· Ulus
Egemenliği
· TBMM’nin
açılması
· Çok
Partili Hayat ve Siyasi Partilerin kurulması
· Seçme
ve Seçilme hakkı
· Seçimlerin
yapılması ve oy verme
HALKÇILIK: Kanun önünde herkesin eşit olması ve. Halkın yararına olan her gelişmeler Halkçılık
ilkesi ile ilgilidir.
Halkçılık ilkesi doğrultusunda
yaşanan gelişmeler-İnkılaplar;
· Cumhuriyet’in
ilanı
· Aşar Vergisinin
kaldırılması
· Medeni
Kanunu’nun Kabulü
· Kadınlara
Siyasi Hakların verilmesi
· Kılık
Kıyafet Kanunu
· Soyadı
Kanunu
· Bazı
Unvan ve Lakapların kaldırılması
· Tevhidi
Tedrisat Kanunu
Halkçılık ilkesi ile
ilgili Anahtar Kelimler;
· Demokrasi
· Eşitlik ve Adalet
· Ayrıcalıkların
kaldırılması
· Sosyal
Devlet Anlayışı
· Kanunun
Üstünlüğü
LAİKLİK: Din işleri ile Devlet işlerinin
birbirinden ayrılması, akıl ve bilimle hareket edilmesi, halkın inanç ve ibadetlerini özgür bir şekilde yaşamasını
amaçlayan ilkedir.
Laiklik ilkesi doğrultusunda
yaşanan gelişmeler-İnkılaplar;
· Saltanatın
kaldırılması
· Halifeliğin kaldırılması
· Tevhidi
Tedrisat Kanunu’nun kabul edilmesi
· Medreselerin
kapatılması
· Şeriye ve Evkaf
Vekaleti’nin kaldırılması
· Tekke,
Türbe ve Zaviyelerin kapatılması
· Medeni
Kanunu’nun kabulü
· ‘’Devletin
Dini İslam’dır.’’ Maddesinin Anayasa’dan çıkarılması
· Kılık-Kıyafet
Kanunu’nun çıkarılması
Laiklik İlkesi ile
ilgili Anahtar Kelimeler
· Akıl
ve Bilim
· Din
ve Devlet işlerinin
birbirinden ayrılması
· Din,
İnanç ve İbadet Özgürlüğü
MİLLİYETÇİLİK: Kendi milletini yüceltmeyi amaç edinen
ilkedir. Bu ilkede ırk yada din birliği değil de kader-kültür
birliği
esas alınmıştır. Milliyetçilik ilkesi,
Kurtuluş
Savaşımızın
çıkış noktasını
oluşturmuştur İçinde ‘’Türk’’ kelimesi geçen her gelişme Milliyetçilikle ilgilidir. ‘’Ne Mutlu Türküm
Diyene’’ sözü
de milliyetçilik ilkesiyle
ilgildir
Milliyetçilik ilkesi
doğrultusunda yaşanan gelişmeler-İnkılaplar
· Kabotaj
Kanunu’nun kabulü
· Türk
Tarih Kurumu’nun kurulması
· Türk
Dil Kurumu’nun kurulması
· Tevhidi
Tedrisat Kanunuyla
· Eğitim ve öğretimin birleştirilmesi
· Yabancı
okulların denetim altına alınması
Milliyetçilik İlkesi ile
ilgili Anahtar Kelimeler;
· Milli
Birlik-Beraberlik
· Ulusal
Bağımsızlık
· Kültür
Birliği
İNKILAPÇILIK: Toplumu çağdaş medeniyetler
seviyesine çıkarmak için yapılan her türlü
gelişme
İnkılapçılık
ilkesi ile ilgilidir. İnkılapçılık
ilkesinde Çağdaş Medeniyetler
seviyesine ulaşmak
için köklü
değişiklerin yapılması ve eskinin yerine çağa uygun olanın (yeni olan) getirilmesi amaçlanmıştır.
İnkılapçılık İlkesi doğrultusunda
yaşanan gelişmeler-İnkılaplar;
· Fes
yerine Şapka
takma zorunluluğunun
getirilmesi
· Hicri
Takvimin yerine Miladi Takvimin kabul edilmesi
· Mecelle’nin
yerine Medeni Kanunu’nun kabul edilmesi
· Arap
Harflerinin yerine Latin Harflerin kabul edilmesi
· Darülfünun
yerine İstanbul
Üniversitesi’nin açılması
· Sanayi
Nefise Mektebinin yerine Güzel Sanatlar Fakültesinin açılması
İnkılapçılık
ilkesi ile ilgili anahtar Kelimeler;
· Çağdaşlaşma (Muasırlaşma)
· Modernleşme
· Batının
örnek alınması
· Kökten
değişim
DEVLETÇİLİK: Halkın ve özel sektörün ekonomik
gücünün yetmediği
yerde, devletin ekonomik faaliyetlerde bulunması, fabrikalar açması ve
ekonomiye yön vermesiyle ilgili olan ilkedir. Cumhuriyetin ilk zamanlarında
halkın ve özel sektörün elinde sermaye bulunmaması ve 1929 Dünya Ekonomik
Krizinin Türkiye’de de etkisini göstermesi nedeniyle 1930’lardan sonra Türkiye’de
zorunlu olarak Devletçilik politikası uygulanmıştır.
Devletçilik ilkesi doğrultusunda
yaşanan gelişmeler-İnkılaplar;
· İzmir İktisat Kongresi’nin toplaması
· İzmir İktisat
Kongresinde alınan Misakı İktisadi Kararları
· Beş Yıllık
Sanayi Kalkınma Planı (Sovyetler Birliği’nin
sanayileşmesi
örnek alınarak uygulanmıştır.)
· Beş Yıllık
Sanayi Kalkınma Planı (II. Dünya Savaşının
çıkmasından dolayı uygulanamamıştır.)
DİKKAT: Atatürk İlkeleri
ile ilgi Sunum çalışmasına göz atmak için TIKLAYINIZ..
ATATÜRK İNKILAPLARI
(DEVRİMLERİ)
SİYASİ ALANDA
YAPILAN İNKILAPLAR
· Birinci
TBMM’nin açılışı
· 1921
Anayasasının kabulü
· Saltanatın
kaldırılması
· Ankara’nın
Başkent Olması
· Cumhuriyet’in
ilânı
· Halifeliğin kaldırılması
· Şeriye
Evkaf Vekâleti’nin kaldırılması
· Erkanı
Harbiye Vekaleti’nin ayrılması
· 1924
Anayasasının kabulü
· Birinci
TBMM’nin açılışı: İstanbul’da toplanan son Osmanlı Mebusan Meclisinin kapanması ve akabinde Milli Mücadele yanlılarının
Atatürk liderliğinde Ankara’da 23 Nisan 1920’de Büyük Millet
Meclisini açmaları Siyasi alanda yapılan inkılaplar arasında gösterilir.
· 1921
Anayasasının kabulü: I. İnönü Savaşından sonra 20 Ocak 1921 tarihinde Ulus
Egemenliğine
dayalı yeni bir anaysa
hazırlanması Siyasi alanda yapılan inkılaplar arasında gösterilir.
· Saltanatın
kaldırılması: Lozan Barış Konferansına TBMM’nin yanında İstanbul hükümetinin
çağrılması üzerine
1 Kasım 1922 yılında
TBMM tarafından Saltanat
kaldırılması Siyasi alanda yapılan inkılaplar arasında gösterilir. . (Bu gelişme Cumhuriyetçilik ve Laiklik ilkeleri ile
ilgilidir.) Bu İnkılapla Saltanat ve Halifelik birbirinden
ayrılmış, Sultan Mehmet
Vahdettin ülkeden ayrılmış ve TBMM tarafından Halifelik makamına Osmanlı Hanedanına mensup Abdülmecid Efendi atanmıştır. Not: Saltanatın kaldırılması, I. TBMM’nin
yaptığı
tek inkılap olmuştur.
· Ankara’nın
Başkent Olması: 13 Ekim 1923’te TBMM’de çıkarılan
kanunla ‘’Ankara’’ resmi olarak Türkiye Cumhuriyeti’nim başkenti olmuştur.
· Cumhuriyet’in
ilânı: Devletin rejim sorununa son vermek amacıyla 29 Ekim
1923'te Cumhuriyet ilan edildi. “Türkiye Devleti’nin yönetim şekli
cumhuriyettir.’’ Maddesi
Anayasaya eklenmiştir.
Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa, ilk Başbakanı ise İsmet Paşa olmuştur. Meclis hükûmet
sisteminden, Kabine hükümet sistemine geçilmiştir.
· Halifeliğin kaldırılması: Urfa Milletvekili Şeyh Saffet
Efendi ve 53 arkadaşının
TBMM’ye verdiği yasa tasarısının mecliste görüşülmesi neticesinde 3 Mart 1924’te Halifelik Kaldırılmıştır. Bu gelişme sonrasında Halife Abdülmecid Efendi ve bütün
Osmanlı hanedanı yurt dışına çıkarılmıştır.
(Halifeliğin
Kaldırılması Laiklik ve Cumhuriyetçilik ilkeleri kapsamında ele alınabilir.)
· Şeriye
Evkaf Vekâleti’nin kaldırılması: Din işleri ile Vakıf İşlerini bir arada yürüten
bu bakanlık 3 Mart 1924
tarihinde TBMM’de çıkarılan kanunla kaldırılmıştır. Bu Bakanlığın yerine Diyanet İşleri Başkanlığı ile Vakıflar Genel Müdürlüğü Kurulmuştur. Bir nevi
Devlet işleri
ile Din işleri
bu gelişmeyle
birbirinden ayrılmıştır. (Laiklik ilkesi kapsamında yapılan bir inkılaptır.)
· Erkanı
Harbiye Vekaleti’nin kaldırılması: 3 Mart 1924 tarihinde TBMM’de
çıkarılan bir kanunla bu bakanlığın kaldırılması neticesinde Ordu ve Siyaset
birbirinden ayrılmıştır.
Orduyla ilişiğini kesmeyen
milletvekillerinin siyaset yapması
yasaklanmıştır. Bu bakanlığın yerine Genel
Kurmay Başkanlığı ile Milli
Savunma Bakanlığı
kurulmuştur.
Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Genel Kurmay Başkanı Fevzi Çakmak olmuştur.
· 1924
Anayasasının kabulü: Milli Egemenliği esas alan 1924 Anayasası Siyasi alanda yapılan inkılaplar kapsamında değerlendirilebilir. ‘’Devletin Dini İslam’dır.’’ Maddesi 1928 yılında
bu anayasadan çıkarılmış ve Atatürk’ün
6 ilkesi 1937 yılında bu anayasaya eklenmiştir.
NOT: 3 MART 1924 TARİHİNDE YAŞANAN GELİŞMELER;
· Halifeliğin kaldırılması
· Şeriye ve
Evkaf Vekaleti kaldırılması
· Erkanı
Harbiye Umum Vekaleti kaldırılması
· Tevhidi
Tedrisat Kanunu kabulü
HUKUK ALANINDA YAPILAN
İNKILALAR
· İsviçre'den; Medeni Kanun, İcra ve İflas
Kanunu ve Ticaret Kanunu
· İtalya'dan
Ceza Kanunu
· Almanya’dan
Ticaret Kanunu alınmıştır
· MEDENİ KANUNU’NUN KABULÜ: Kişilerin birbirleriyle ve devletle olan
ilişkilerini,
aile, borç ve miras
hukukunu düzenlemek amacıyla kabul edilen kanundur. Medeni
Kanun; İsviçre’den
örnek alınarak hazırlanmıştır. 1926 yılında
Medeni Kanun’unun yürürlüğe girmesiyle
Osmanlı Devletinden
kalma Mecelle Kanunu kaldırılmıştır.
Medeni Kanunla birlikte hukuksal alanda kadın erkek eşitliği sağlanmıştır.
Medeni Kanunla Kadına
verilen Haklar;
· Mirasta
kadın erkek eşitliği
· Tanıklıkta
kadın erkek eşitliği
· Kadınlara
çalışma
hakkının verilmesi
· Tek
eşli
Evlilik, Resmi nikah zorunlu hale getirilmesi
· Kadına
boşanma
hakkı verilmesi
Not: Medeni Kanunla Kadınlara Sosyal
Alanda haklar verilmiştir. Siyasi Alanda haklar ise 1930’lu yıllardan sonra verilmiştir.
· 1930
yılında Kadınlara, Belediye Seçimlerine katılma hakkı verildi.
· 1933
yılında Kadınlara, Muhtarlık Seçimlerine katılma hakkı verildi.
· 1934
yılında Kadınlara, Genel (Milletvekili) Seçimlerde seçme ve seçilme verildi.
NOT: 1935 seçimlerinde
18 kadın milletvekili seçilmiştir.
NOT: Fransa’da
kadınlar 1944’te, Yunanistan’da 1952, İsviçre’de 1974’te seçme ve seçilme hakkına kavuştu.
ANAYASA HAREKETLERİ;
· 1921
Anayasası (Teşkilatı Esasiye): 20 Ocak 1921’de kabul edilmiştir. Kurtuluş Savaşı yıllarında Olağanüstü şartlarda hazırlanan, kişi haklarına yer vermeyen ve 24 maddeden oluşan kısa bir anayasadır. 1924 yılında
yeni anayasa hazırlanan kadar
Kanuni Esasiye ile birlikte yürürlükte
kalmıştır. Güçler Birliği ilkesini Esas alan bu anayasaya göre Yasama, Yürütme
ve Yargı yetkileri
TBMM’de toplanmıştır.
· 1924
Anayasası: 20 Nisan 1924’te TBMM’de kabul edilerek yürürlüğe girdi. Bu
anayasanın yürürlüğe girmesiyle
Kanuni Esasi ve Teşkilatı Esasi kaldırılmıştır. Bu Anayasa 1960 Askeri Darbesine
kadar yürürlükte
kalmıştır.
Maddeleri:
· Egemenlik
kayıtsız ve şartsız milletindir.
· Devletin
yönetim şekli
Cumhuriyettir.
· Devletin
dini İslam,
başkenti
Ankara ve dili Türkçe'dir.
· Devletin
başkenti,
rejimi ve bayrağı
değiştirilemez.
· Yasama
ve Yürütme yetkileri meclise aittir.
· Yargı,
bağımsız mahkemelerce yürütülür.
Not: “Devletin dini İslam’dır.” ibaresi 1928 yılında
anayasadan çıkarılmıştır.
Not: 1937 yılında yapılan değişiklikle Atatürk ilkeleri bu anayasaya eklenmiştir.
EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR
· Tevhid-i
Tedrisat Kanunu’nun kabulü (3 Mart 1924) :
· Medreselerin
Kapatılması (11 Mart 1924) :
· Maarif
Teşkilatı
Kanunu (2 Mart 1926) :
· Harf
Devrimi (1 Kasım 1928) :
· Millet
Mektepleri açılması (24 Kasım 1928) :
· Türk
Tarihi Tetkik Cemiyeti’nin kurulması (15 Nisan 1931) :
· Türk
Dili Tetkik Cemiyeti’nin kurulması (12 Temmuz 1932) :
· Üniversite
Reformu (1933) :
· Güzel
Sanatlar Alanında Yapılan Gelişmeler
· Tevhid-İ Tedrisat
Kanunu’nun kabulü (3 MART 1924): Türkiye Cumhuriyeti’ndeki Her
türlü eğitim
ve öğretim
kurumları devletin kurumu olan Milli Eğitim Bakanlığı’nın çatısı
altında toplanmıştır. Bu kanunla eğitimdeki ikiliğe son verilmiş, Medreseler
kapatılmış ve azınlık
okulları denetim altına alınmıştır.
· Harf
İnkılabı (1 KASIM 1928): Yürürlüğe giren kanunla
Arap Alfabesinin yerine Latin Alfabesi kabul edilmiş ve bütün
resmî yazışmaların yeni Türk harfleri ile yapılması yasal zorunluluk olmuştur. Yeni
harflerin resmen kabulüyle ülkede okuma yazma seferberliği başlatılmıştır.
· Millet
Mekteplerinin açılması: Halka yeni alfabeyi öğretmek amacıyla 24 Kasım 1928 tarihinde millet mektepleri açılmıştır.
· Türk
Tarihi Tetkik Cemiyeti’nin kurulması (15 Nisan 1931) : Türk Tarihinin
araştırılması amacıyla bugün ki adıyla Türk Tarih Kurumu kurulmuştur.
· Türk
Dili Tetkik Cemiyeti’nin kurulması (12 Temmuz 1932) : Türk dilinin
zenginliğini
ortaya çıkarmak ve yabancı kelimelerden arındırmak
amacıyla bugün ki
adıyla Türk Dil Kurumu açılmıştır.
· Üniversite
Reformu (1933) : 1933 yılında Darülfünun, İstanbul Üniversitesi’ne dönüştürüldü.
· Güzel
Sanatlar Alanında Yapılan Gelişmeler
1924’te Musiki Muallim
Mektebi (Müzik Öğretmen
Okulu) kurulmuştur.
1926’da açılan Gazi Eğitim Enstitüsünde
resim bölümü
açılmıştır.
1928’de Sanayi-i Nefise
Mektebi, Güzel Sanatlar Akademisine dönüştürülmüştür.
1932’de Cumhurbaşkanlığı Filarmoni
Orkestrası kurulmuş,
1934’te Millî Musiki
Akademisi
Darülbedayi, 1934’te çağın gereklerine
göre İstanbul
Şehir
Tiyatrosuna dönüştürülmüştür.
1936’da Ankara
Konservatuvarı açılmıştır.
1936’da Dil ve Tarih, Coğrafya Mektebi açılmıştı.
1937’de İstanbul Resim ve
Heykel Müzesi açılmıştır.
TOPLUMSAL ALANDA
YAPILAN İNKILAPLAR
· Şapka İnkılabı (25 Kasım 1925): Fes giyme zorunluluğu, 25 Kasım 1925 tarihinde kaldırılarak
yerine "Şapka
kanunu" getirildi. M. Kemal, şapkayı İlk kez Kastamonu'da giyerek bu yeniliği başlattı.
· Bazı
Kıyafetlerde Yapılan Düzenleme: 3 Aralık 1934’te çıkarılan başka bir kanunla,
dinî kıyafetlerin din adamları tarafından yalnızca ibadethanelerde kullanılabilmesi zorunluluğu getirildi. Ülke de kılık
kıyafet birliği sağlanmaya çalışıldı.
Diyanet İşleri
başkanı, Haham başı ve Patrikler
dini kıyafetle dolaşabilecekti.
· Tekke,
Zaviye Ve Türbelerin Kapatılması (30 Kasım 1925): Tarikat üyelerinin
toplandığı
yer olan Tekke ve Zaviyeler, 1925'te çıkarılan bir kanunla kapatılmışlardır.
· Takvimde
Değişiklik: 1926’dan itibaren Hicri takvimin yerine
Miladi takvim yürürlüğe girdi.
· Rakamlarda
Değişiklik: 1928’de itibaren Batılı ülkelerin
kullandığı
rakamlar da kabul edildi.
· Saat
ve Ölçülerde Yapılan Değişiklikler: 1931’de yapılan yasal
düzenlemeyle metre ve kilogram gibi ölçü birimleri kabul edildi.
· Soyadı
Kanununun Kabulü: 1934’te Soyadı Kanunu kabul edildi. Ağa, hacı, hafız, hoca, molla, bey, beyefendi, hanım, hanımefendi, paşa, hazretleri
gibi unvanların resmî kullanımı
yasaklandı. 24 Kasım 1934’te Mustafa Kemal Paşa’ya
TBMM tarafından “Atatürk”
soyadı verildi.
· Hafta
Tatilinde Değişiklik: 1935’te yapılan düzenlemeyle Hafta tatili cuma gününden
pazar gününe alındı.
EKONOMİ
ALANINDAKİ GELİŞMELER
· İzmir İktisat
Kongresi: Lozan
Görüşmelerine
ara verildiği
dönemde 17 Şubat 1923’te yeni Türk Devleti’nin ekonomi politikasını
belirlemek ve ülkeyi kalkındırmak
için İzmir İktisat Kongresi toplandı. Bu kongrede Misak-ı İktisadi (Milli
Ekonomi Andı) kabul edilmiş ve ekonomik bağımsızlık
hedeflenmiştir. Misakı
İktisadi
Kararlarına göre; Hammaddesi yurt içinde olan sanayi dalları ve işletmelerin kurulmasına, Tekelleşmenin önüne
geçilmesine, özel sektöre teşvik kredisinin verilmesine ve özel teşebbüsün
yapamadığı
işleri
devletin üstlenmesine karar
verilmiştir.
· Birinci
Beş Yıllık Sanayi Kalkınma Planı, 1933-1939 yılları arsında uygulanmıştır. II. Birinci Beş Yıllık
Sanayi Kalkınma Planı 1939’da uygulanmaya çalışılmış; fakat II. Dünya Savaşının
çıkmasıyla istenen amaca ulaşılamamıştır.
SANAYİ VE TİCARET
ALANINDAKİ GELİŞMELER
· 1924’te
Türkiye İş
Bankası kuruldu.
· 1925’te
Sanayi ve Maadin Bankası kuruldu.
· 1927’de
Teşvik-i
Sanayi Kanunu çıkarıldı.
(28 Mayıs 1927) (Özel Sektöre mali destek vermek amacıyla çıkarılmıştır.)
· 1929
Dünya Ekonomik Krizi sonrasında yerli malı ve üretim kullanımı teşvik edildi.
· 1933'te
ilk planlı ekonomi uygulaması olan 1. Beş yıllık kalkınma planı yürürlüğe girdi.
· 1933’te
Sanayi Maadin Bankası, Sümerbank’a dönüştürüldü.
· 1935’te
Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü kuruldu.
· 1935’te
Etibank kuruldu.
· 1939’da
Karabük'te Demir Çelik Fabrikası açıldı.
TARIM ALANINDAKİ GELİŞMELER
· 1925’te
Aşar
vergisi kaldırıldı.
(17 Şubat
1925) (Halkçılık ilkesi kapsamında değerlendirilebilir.)
· Ankara’da,
Yüksek Ziraat Enstitüsü kuruldu, daha sonra Ziraat Fakültesi oldu.
ULAŞTIRMA
ALANINDAKİ GELİŞMELER
·
1925-1933 yılları arasında 2048 km demir yolu yapıldı
·
1926’da çıkarılan Kabotaj Kanunu ile Türk kara sularında yalnızca Türkiye
Cumhuriyeti vatandaşlarına gemi işletme hakkı verildi. (Bu Kanun Milliyetçilik İlkesi kapsamında değerlendirilebilir.)
SAĞLIK
ALANINDAKİ GELİŞMELER
· 1930’da
Umumi Hıfzıssıhha Kanunu çıkarıldı. Bu kanunla kolera, veba, tifo, tifüs,
zehirlenme, çiçek, difteri, kızıl gibi Bu tür salgın hastalıklar parasız tedavi
edilmeye başlandı.
· 1923’te
ise “Türkiye Hilâl-i Ahmer Cemiyeti” Kızılay’a dönüştürüldü.
· 1924’te
Ebe Okulu açıldı.
· 1925’te
ise Kızılay Hemşire
Okulu açıldı.