12. Sınıf İnkılap Tarihi 1.Dönem, 1.Sınav Çalışma Notu

Sınava Hazırlık Çalışma Notları

Tam kapsama PDF’ye hazır Mobil uyumlu Aç/kapa çözümler

İçindekiler

Mustafa Kemal’in Eğitim Hayatı Mustafa Kemal’i Etkileyen Düşünürler Osmanlı’yı Kurtarma Fikir Akımları II. Meşrutiyet’in İlanı Trablusgarp ve Balkan Savaşları I. Dünya Savaşı ve Osmanlı I. Dünya Savaşı Sonrası Antlaşmalar & Mondros Wilson İlkeleri 20. yy Osmanlı & Dünya – Kavramlar

Mustafa Kemal’in Eğitim Hayatı

Özet

Mustafa Kemal Atatürk’ün eğitim süreci, onun düşünsel yapısının, askeri disipliniyle birleşen akılcı ve bilimsel yaklaşımının temellerini oluşturmuştur. Selanik’te başlayan bu süreç, hem çağdaş eğitimin hem de eleştirel düşüncenin birleştiği bir öğrenme yolculuğudur.

• Mahalle Mektebi → Şemsi Efendi: İlk eğitimine geleneksel bir mahalle mektebinde başladı. Ancak kısa süre sonra modern yöntemlerle eğitim veren Şemsi Efendi Okulu’na geçti. Bu okulda gözleme, akla ve deneye dayalı öğretim yöntemleriyle tanıştı. Bu dönem, akılcı düşünce ve bilimsel yaklaşımın ilk tohumlarının atıldığı dönemdir.
• Mülkiye Rüştiyesi → Selanik Askerî Rüştiyesi: Bir süre sivil eğitim gördükten sonra askerlik mesleğine ilgisi nedeniyle Selanik Askerî Rüştiyesi’ne geçti. Burada disiplinli bir ortamda eğitim aldı ve matematikteki başarısı sayesinde öğretmeni Yüzbaşı Mustafa Efendi tarafından kendisine “Kemal” (olgun, mükemmel) adı verildi. Bu dönem, onun hem özgüveninin hem de analitik düşünme yeteneğinin geliştiği yıllardı.
• Manastır Askerî İdadisi: Lise düzeyinde eğitim aldığı bu okulda felsefe, edebiyat, tarih ve coğrafya alanlarına özel ilgi duydu. Namık Kemal, Tevfik Fikret ve Mehmet Emin Yurdakul gibi yazar ve düşünürlerin eserlerini okuyarak hürriyet, vatan sevgisi ve milliyetçilik kavramlarını benimsedi. Ayrıca burada hitabet yeteneği gelişti; arkadaşları arasında liderlik özellikleriyle tanınmaya başladı.
• Harp Okulu (1899) → Harp Akademisi (1905): İstanbul’da aldığı bu yüksek askerî eğitim, Mustafa Kemal’e stratejik düşünme, planlama ve liderlik becerileri kazandırdı. Harp Okulu’nu teğmen olarak bitirdikten sonra Harp Akademisi’nde kurmaylık eğitimini tamamladı ve Kurmay Yüzbaşı rütbesiyle mezun oldu. Bu dönem, onun askerî zekâsının ve devlet yönetimi vizyonunun şekillendiği yıllardır.
• Şam Görevi: Mezuniyetinin ardından Suriye’deki Şam garnizonuna atandı. Burada Osmanlı Devleti’nin çözülüş sürecini yerinde gözlemledi. Bu tecrübeler, Mustafa Kemal’de millî egemenlik, bağımsızlık ve ulus bilinci düşüncelerinin güçlenmesine yol açtı. Aynı zamanda burada gizli olarak Vatan ve Hürriyet Cemiyetini kurarak, ilerideki Millî Mücadele’ye giden fikrî temeli oluşturdu.

Dönem	Kurum / Yer	Öne Çıkan Kazanım
İlk	Mahalle Mektebi → Şemsi Efendi (Selanik)	Modern pedagojik anlayış, bilimsel düşünceye yönelim
Orta	Mülkiye Rüştiyesi → Selanik Askerî Rüştiyesi	Disiplin, matematik başarısı, “Kemal” adının kazanımı
Lise	Manastır Askerî İdadisi	Felsefe, özgür düşünce, liderlik bilinci
Yüksek	Harp Okulu → Harp Akademisi (İstanbul)	Stratejik düşünme, planlama, komutanlık
Erken Görev	Şam (Suriye)	Millî egemenlik ve bağımsızlık fikrinin gelişmesi

Mustafa Kemal’i Etkileyen Düşünürler

Özet

Mustafa Kemal’in düşünce dünyasında Ziya Gökalp’in milliyetçiliği, Namık Kemal’in hürriyet anlayışı ve Tevfik Fikret’in akılcılığı birleşerek Cumhuriyet ideolojisinin temellerini oluşturmuştur. Bu düşünürler, onun fikir sistemine yön veren entelektüel kaynaklardır.

Düşünür	Ana Fikir	Atatürk’e Yansıması
Ziya Gökalp	Dil, kültür ve ülkü birliği esasına dayalı milliyetçilik.	“Türk milleti” kavramını kültürel temelde tanımladı. Gökalp’in fikirleri, Atatürk’ün millî kültür ve eğitim politikalarına yön verdi.
Namık Kemal	Hürriyet, vatan sevgisi ve millet şuuru.	Onun fikirleri, Atatürk’ün Millî Mücadele kararlılığını ve halk egemenliği düşüncesini güçlendirdi.
Tevfik Fikret	Bilim, akıl, laiklik ve bireysel özgürlük.	“Fikri hür, vicdanı hür, irfanı hür nesiller” anlayışıyla Atatürk’ün laik eğitim reformlarının fikir temellerini oluşturdu.
Mehmet Emin Yurdakul	Türkçülük, halk sevgisi ve milli ruhun övülmesi.	Atatürk’ün Türk milletine güvenini ve ulusal birlik vurgusunu destekleyen bir etki yaptı.

Neden Önemli?

Bu düşünürlerin fikirleri, Atatürk’ün zihninde milliyetçilik, hürriyet ve bilimsellik ekseninde birleşmiş ve Cumhuriyet’in temel ilkeleri haline gelmiştir. Ziya Gökalp’ten kültürel kimlik, Namık Kemal’den özgürlük ve vatan sevgisi, Tevfik Fikret’ten akıl ve bilimsellik; modern Türkiye’nin fikir harcını oluşturmuştur.

Osmanlı’yı Kurtarma Fikir Akımları

Özet

19. yüzyılın sonlarında Osmanlı Devleti'nin çözülme süreci hızlanınca aydınlar ve yöneticiler devleti yeniden güçlendirmek için çeşitli düşünce akımları ortaya attılar. Bu fikirler; devletin bekasını, toplumun birliğini ve çağdaşlaşmayı farklı yollarla sağlamayı amaçlıyordu. Başlıca dört akım: Osmanlıcılık, İslamcılık, Batıcılık ve Türkçülük idi.

• Osmanlıcılık: Amaç, din, dil ve ırk farkı gözetmeden tüm vatandaşları “Osmanlı milleti” kimliği altında birleştirmekti. Tanzimat (1839) ve Islahat Fermanı (1856) bu anlayışın ilk uygulamaları sayılır. Bu akım, meşrutiyet yönetimi ve eşit vatandaşlık fikrini savunarak imparatorluğu bir arada tutmak istiyordu. Ancak Balkan ulusçuluklarının güçlenmesiyle bu düşünce başarısız oldu. 93 Harbi (1877–78) sonrasında gayrimüslim unsurlar ayrılınca Osmanlıcılık fikrî temellerini kaybetti.
• İslamcılık (Panislamizm): Osmanlı Devleti’nin Müslüman halklarını halife etrafında birleştirerek siyasi bütünlüğü koruma düşüncesiydi. II. Abdülhamid bu politikayı özellikle dış politikada etkin biçimde kullandı. Halifelik makamı, İngiliz sömürgelerinde yaşayan Müslümanlar üzerinde birleştirici bir güç olarak görülüyordu. Ancak Arap milliyetçiliğinin doğması, I. Dünya Savaşı’nda Arap isyanları bu fikrin de etkisini azalttı. Yine de bu düşünce, ümmet bilinci açısından önemli bir toplumsal dayanışma mirası bıraktı.
• Batıcılık: Osmanlı’nın kurtuluşunu Batı’nın bilim, hukuk ve eğitim sistemlerinin benimsenmesinde gören bir akımdı. Tanzimat ve Islahat dönemlerinde Avrupa örnek alınarak idari ve hukuki reformlar yapıldı. Mekteb-i Mülkiye ve Galatasaray Sultanisi gibi modern okullar açıldı. Bu akımın savunucuları, sadece teknik yenilik değil, toplumsal değerlerin de çağdaşlaştırılmasını istediler. Ancak aşırı Batı hayranlığı ve kimlik arayışı tartışmaları doğurdu. Cumhuriyet döneminde bu anlayış, laiklik, hukuk birliği ve çağdaş eğitim ilkeleriyle dengeli biçimde sürdürülmüştür.
• Türkçülük: 20. yüzyıl başlarında güç kazanan bu akım, Osmanlı sınırları içindeki Türklerin kimlik bilincini öne çıkardı. Türk Derneği, Türk Ocağı ve Turan ideali bu düşüncenin örgütlü yansımalarıdır. Dil, tarih ve kültür ortaklığı vurgulanarak “Türk kimliği” merkeze alındı. Ziya Gökalp’in “Dilde, fikirde, işte birlik” anlayışı; milli egemenliğin, bağımsızlığın ve ulus-devletin düşünsel temelini oluşturdu. Türkçülük, Millî Mücadele’nin fikir kaynağı olmuş ve Cumhuriyet’in ideolojik temeline dönüşmüştür.

II. Meşrutiyet’in İlanı

Özet

Osmanlı Devleti’nde meşrutiyet fikri, halkın yönetime katılmasını ve anayasal düzeni savunuyordu. 1876’da kısa süreli yaşanan I. Meşrutiyet’ten sonra, 1908’de yeniden yürürlüğe girmesi Osmanlı tarihinde bir dönüm noktası olmuştur. Basın, fikir ve örgütlenme özgürlükleri genişledi; ancak siyasal istikrar tam olarak sağlanamadı.

• I. Meşrutiyet (1876): II. Abdülhamid döneminde ilan edilen Kanun-i Esasi ile meclisli yönetim başladı. Meclis-i Mebusan kuruldu ancak 93 Harbi’nin başlaması üzerine padişah meclisi kapattı. Bu dönem anayasal monarşinin ilk denemesi olarak tarihe geçti.
• II. Meşrutiyet (1908): İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin baskısıyla yeniden ilan edildi. Meclis yeniden açıldı, basın ve düşünce özgürlüğü genişledi. Siyasi partiler kuruldu (Ahrar Fırkası, Hürriyet ve İtilaf Fırkası gibi). Ancak kısa sürede 31 Mart Olayı (1909) gibi gerici ayaklanmalar yaşandı. Bu dönem, halkın siyasal bilinç kazanmasında önemli bir aşama oldu.

Kilit Kurumlar

Kanun-i Esasi • Meclis-i Mebusan • Basın özgürlüğü • Siyasi partiler • İttihat ve Terakki Cemiyeti

Trablusgarp ve Balkan Savaşları

Özet

1911–1913 yılları Osmanlı Devleti için büyük toprak kayıplarının yaşandığı dönemdir. Önce Trablusgarp, ardından Balkanlar elden çıktı. Bu süreç, hem ordunun zayıflığını hem de devletin diplomatik yalnızlığını gözler önüne serdi.

• Trablusgarp Savaşı (1911–1912): İtalya, Osmanlı’nın Kuzey Afrika’daki son toprağı olan Trablusgarp’a saldırdı. Osmanlı, donanmasının yetersizliği nedeniyle bölgeye doğrudan asker gönderemedi. Ancak Mustafa Kemal, Enver Bey gibi genç subaylar gizlice bölgeye geçerek yerel halkı örgütlediler. Halk direnişi başarı gösterse de, İtalya’nın On İki Ada’yı işgali üzerine Osmanlı barış yapmak zorunda kaldı. Uşi Antlaşması (1912) ile Trablusgarp İtalya’ya bırakıldı, On İki Ada geçici olarak İtalya’ya verildi (ancak geri alınamadı).
• Balkan Savaşları (1912–1913): Osmanlı Devleti’ne karşı birleşen Balkan ulusları (Bulgaristan, Yunanistan, Sırbistan, Karadağ) saldırıya geçti. Ordudaki siyasi çekişmeler ve yetersiz hazırlık nedeniyle Osmanlı büyük yenilgi yaşadı. Arnavutluk bağımsız oldu; Edirne ve Batı Trakya kaybedildi. Ancak II. Balkan Savaşı’nda Osmanlı fırsattan yararlanarak Edirne’yi geri aldı.
• Sonuç: Osmanlı Devleti Balkanlar’daki varlığını büyük ölçüde kaybetti. Anadolu, yoğun göçlerle doldu; nüfus dengesi değişti. Askerî yenilgiler ordu reformlarını zorunlu kıldı. Bu süreçte genç subaylar (ör. Mustafa Kemal) millî ordu, millî kimlik düşüncelerini benimseyerek ilerideki Kurtuluş Savaşı’nın kadrolarını oluşturdu.

I. Dünya Savaşı ve Osmanlı

Özet

Osmanlı Devleti, 20. yüzyılın başında büyük güçler arasında yerini koruyabilmek, kaybettiği toprakları geri almak ve devletin dağılma sürecini durdurmak amacıyla I. Dünya Savaşı’na Almanya’nın yanında katıldı. Bu karar, imparatorluğun kaderini belirleyen bir dönemeç oldu. Savaşta birçok cephede mücadele edildi; Çanakkale’de destansı bir savunma yapıldı, Kafkas Cephesi’nde ağır kayıplar yaşandı, Irak’ta Kut’ül Amâre büyük bir zafer olarak tarihe geçti.

Osmanlı Devleti 1914 yılında Almanya’nın yanında savaşa girdiğinde amaç, geçmişte kaybedilen toprakları geri almak ve imparatorluğu yeniden güçlü bir konuma getirmekti. Ancak savaş hem askeri hem de ekonomik olarak büyük yıkımlara neden oldu. Devletin çok cepheli mücadeleye girmesi, insan ve malzeme kaynağının dağılmasına yol açtı.

Çanakkale Cephesi (1915)

Osmanlı’nın savunmadaki en parlak başarısı Çanakkale Cephesi’nde gerçekleşti. İngiltere ve Fransa, Boğazlar’ı geçerek İstanbul’u almak ve Rusya’ya yardım ulaştırmak istiyordu. Ancak Türk ordusu, Mustafa Kemal’in (Anafartalar, Conkbayırı, Arıburnu) komutasında olağanüstü bir direniş gösterdi. “Ben size taarruzu değil, ölmeyi emrediyorum.” sözü, savaşın ruhunu özetledi. Sonuçta düşman donanması geri çekilmek zorunda kaldı.

Bu zafer, sadece Boğazlar’ın değil, İstanbul’un da kurtarılmasını sağladı. Ayrıca Bulgaristan’ın İttifak Devletleri yanında savaşa girmesine neden oldu. Mustafa Kemal’in askeri dehası tüm dünyada tanındı, Millî Mücadele’nin manevi temelleri bu cephede atıldı.

Kafkas Cephesi ve Sarıkamış Harekâtı (1914–1915)

Osmanlı’nın en zorlu mücadelelerinden biri Kafkas Cephesi’nde yaşandı. Amaç, Rus ordusunu yenerek Doğu Anadolu’yu güvence altına almak ve Orta Asya Türkleriyle bağlantı kurmaktı. Ancak coğrafi ve iklimsel koşullar bu hedefin önüne geçti.

Sarıkamış Harekâtı Aralık 1914’te Enver Paşa’nın komutasında başlatıldı. Plan, Rus ordusunu çevreleyip kısa sürede yok etmekti; fakat aşırı soğuk, yetersiz teçhizat, iletişim kopuklukları ve uzun ikmal hatları felakete yol açtı. Yaklaşık 60.000 asker donarak ya da hastalıktan hayatını kaybetti. Bu acı olay, Türk askeri tarihinin en dramatik trajedilerinden biri olarak anılır.

Harekâtın ardından Rus ordusu Erzurum, Bitlis ve Muş gibi doğu şehirlerini ele geçirdi. Ancak 1916’da Mustafa Kemal Paşa’nın 16. Kolordu Komutanı olarak bölgeye gelmesiyle Muş ve Bitlis geri alındı. Cephe 1917’de Rusya’daki Bolşevik İhtilali ile fiilen kapanmış, 1918’de imzalanan Brest-Litovsk Antlaşması ile Osmanlı Doğu sınırında bazı kazanımlar elde etmiştir.

Irak (Mezopotamya) Cephesi ve Kut’ül Amâre Zaferi (1915–1916)

İngiltere, Basra Körfezi üzerinden Mezopotamya’ya (bugünkü Irak) çıkarma yaparak Bağdat’a ilerlemek istiyordu. Bu hareketin amacı hem bölgedeki petrol kaynaklarını denetim altına almak hem de Osmanlı’nın Hindistan üzerindeki etkisini kırmaktı.

Osmanlı kuvvetleri, Halil (Kut) Paşa komutasında Kut kasabasında İngiliz 6. Ordusu’nu kuşattı. 29 Nisan 1916’da General Townshend komutasındaki 13.000 kişilik İngiliz birliği teslim oldu. Bu olay, Osmanlı’nın I. Dünya Savaşı boyunca kazandığı en büyük kara zaferi olarak tarihe geçti.

Zaferin ardından İstanbul’da büyük sevinç yaşandı; “Kut Bayramı” ilan edildi. Kut’ül Amâre, Osmanlı askerinin moralini yükseltmiş, İngiltere’de ise büyük bir prestij kaybına neden olmuştur.

Kanal ve Hicaz Cepheleri

Osmanlı Devleti, Süveyş Kanalı’nı ele geçirerek İngiltere’nin sömürge yollarını kesmeyi hedeflemişti. Ancak çöl şartları, lojistik yetersizlikler ve İngiliz direnişi nedeniyle Kanal Cephesi başarısız oldu.

Hicaz Cephesi ise Arap Yarımadası’nda büyük sıkıntılara sahne oldu. İngilizler, Şerif Hüseyin önderliğinde Arap İsyanını kışkırttılar. Medine’yi savunan Fahreddin Paşa, 2 yılı aşkın süre kuşatma altında direndi ve şehri “emanet şehri” olarak teslim etmedi. Bu direniş, vatan sevgisinin ve askeri sadakatin sembolü haline geldi.

Genel Değerlendirme

Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaşı’nda 7 farklı cephede savaşmıştır. Bazı cephelerde kahramanca savunmalar yapılmış, bazı yerlerde ağır yenilgiler yaşanmıştır. Savaş sonunda devlet büyük ölçüde yıpranmış, ordular dağılmış, halk yoksullaşmıştır.

Ancak bu süreçte Mustafa Kemal gibi genç komutanlar hem askerî hem de liderlik bakımından ön plana çıkmış, gelecekteki Millî Mücadele’nin temel kadroları bu savaşta şekillenmiştir. Osmanlı, savaşın sonunda 30 Ekim 1918’de imzaladığı Mondros Ateşkes Antlaşması ile fiilen sona erme sürecine girmiştir.

Kafkas Cephesi’nin Önemi

Kafkas Cephesi, Doğu Anadolu’nun güvenliği açısından son derece stratejik bir bölgeydi. Erzurum, Kars ve Ardahan hattı, hem Rus ilerleyişini durdurmak hem de Kafkaslardaki Türk–Müslüman topluluklarla bağlantı kurmak için hayatiydi. Bölge aynı zamanda Bakü petrolleri ve demiryolu ulaşımı bakımından da kritik bir konuma sahipti. Ancak dondurucu soğuklar, yüksek dağlar ve ikmal zorlukları askerî hareketleri neredeyse imkânsız hale getirmiştir. Bu cephede yaşanan acı tecrübeler, sonraki dönemlerde Türk ordusunun lojistik ve planlama anlayışını köklü biçimde değiştirmiştir.

I. Dünya Savaşı Sonrası Antlaşmalar ve Mondros Ateşkesi

Özet

1918’de savaşın sona ermesiyle yenilen devletlere çok ağır koşullar getiren bir barış sistemi kuruldu. Bu düzen, tarihe Versailles Sistemi olarak geçti. Avrupa’nın siyasi haritası tamamen değişti, çok uluslu imparatorluklar parçalandı. Osmanlı Devleti içinse bu dönemin dönüm noktası 30 Ekim 1918 tarihli Mondros Ateşkes Antlaşması oldu. Bu belge, fiilen Osmanlı egemenliğine son verdi ve Anadolu’daki işgallerin hukuki zeminini hazırladı.

Avrupa’daki Barış Antlaşmaları

I. Dünya Savaşı sonunda İtilaf Devletleri galip gelirken, Almanya ve müttefikleri yenildi. Bu devletlerle imzalanan antlaşmalar yeni bir dünya düzeni kurmayı amaçlıyordu ancak adaletten çok, galiplerin çıkarlarını koruyan hükümler içeriyordu:

Versailles Antlaşması (1919) Almanya ile imzalandı. Almanya ağır savaş tazminatları ödemeye, ordusunu sınırlandırmaya ve toprak kaybetmeye zorlandı. Bu antlaşma Almanya’da büyük bir öfke yarattı ve ileride II. Dünya Savaşı’na giden süreci başlattı.

Saint Germain (1919) Avusturya ile, Trianon (1920) Macaristan ile, Neuilly (1919) Bulgaristan ile imzalandı. Bu antlaşmalar sonucunda Avusturya–Macaristan İmparatorluğu parçalandı; yeni devletler (Çekoslovakya, Yugoslavya, Polonya vb.) kuruldu. Orta Avrupa’daki sınırlar etnik dengeler gözetilmeden çizildiği için bölgede uzun süreli huzursuzluklara yol açtı.

Osmanlı Devleti Açısından Durum

Osmanlı Devleti için savaşın bitişi, hem siyasi hem de toprak bütünlüğü açısından bir felaket anlamına geliyordu. İtilaf Devletleri, Osmanlı’yı fiilen paylaşmak için daha savaş bitmeden gizli antlaşmalar (Sykes–Picot, Londra, Saint Jean de Maurienne vb.) imzalamışlardı. Savaş sonunda bu planları uygulamaya koydular.

30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması, Osmanlı ordularını etkisiz hale getirdi ve ülkeyi işgale açık hâle getirdi. Ardından 1920’de hazırlanan Sevr Antlaşması Osmanlı’yı küçük bir Anadolu devletine dönüştürmeyi amaçladı, ancak Türk milleti Millî Mücadele ile bu plana karşı çıktı ve Lozan Antlaşması (1923) ile Sevr’i tamamen geçersiz kıldı.

Mondros Ateşkes Antlaşması (30 Ekim 1918)

Ateşkes Limni Adası’ndaki Agamemnon Zırhlısı’nda imzalandı. Osmanlı Devleti adına Bahriye Nazırı Rauf Orbay, İtilaf Devletleri adına ise İngiliz Amiral Calthorpe katıldı. 25 maddeden oluşan bu antlaşma görünüşte “savaşı durdurma belgesi” idi; ancak hükümleri bir teslimiyet belgesinden farksızdı.

Orduların büyük kısmı terhis edildi, silahlar ve mühimmat İtilafların denetimine bırakıldı, donanma Haliç’e çekilerek kontrol altına alındı. Boğazlar tüm devletlerin gemilerine açıldı, stratejik bölgelerin güvenliği tamamen İtilaflara geçti.

En kritik hükümlerden biri 7. Madde idi. Bu maddeye göre “İtilaf Devletleri, güvenliklerini tehdit edecek bir durum oluştuğunda herhangi bir yeri işgal edebilecekti.” Böylece ilerleyen aylarda Anadolu’nun dört bir yanı bu madde bahane edilerek işgal edilmiştir.

Kritik Madde – 7. Madde

7. madde, İtilaf Devletlerine neredeyse sınırsız bir müdahale hakkı tanıyordu. “Güvenliği tehdit eden bir durum” ifadesinin yoruma açık olması, İzmir, Adana, Maraş, Antep, Urfa ve İstanbul’un işgaline hukuki kılıf oluşturdu. Böylece ateşkes, kısa sürede işgallerin gerekçesi hâline geldi.

Bu durum Anadolu’da büyük bir tepkı yarattı; halk, “vatan elden gidiyor” bilinciyle yerel direniş örgütleri kurmaya başladı. Mondros, Türk milletinin Millî Mücadele sürecini başlatan kıvılcım olmuştur.

24. Madde – Vilâyet-i Sitte

24. maddeye göre, Doğu Anadolu’daki Vilâyet-i Sitte (Erzurum, Van, Bitlis, Sivas, Harput/Mamûretü’l-Azîz [Elazığ] ve Diyarbekir) bölgelerinde karışıklık çıkarsa İtilaf Devletleri bu bölgeleri işgal edebilecekti. Bu hüküm, Doğu Anadolu’ya yönelik olası Ermeni devleti planlarına yasal dayanak oluşturdu.

Bu madde ile İtilaflar, Doğu Anadolu’ya askeri müdahaleyi meşrulaştırmaya çalıştılar. Ancak Türk halkı bu tehlikenin farkına vararak özellikle Erzurum ve Sivas kongrelerinde bu bölgenin Türk vatanının ayrılmaz bir parçası olduğunu kararlılıkla vurguladı. 24. madde, Millî Mücadele’nin doğu cephesinde ulusal bilinci harekete geçiren en önemli faktörlerden biri olmuştur.

Ayrıca bu madde, ileride Sevr Antlaşması’nda Doğu Anadolu’da öngörülen “Ermeni Yurdu” fikrinin zeminini hazırlamıştır.

Düzey: Orta Konu: Mondros 24. Madde

Vilâyet-i Sitte hangi illeri kapsar ve 24. madde İtilaflara ne tür bir yetki vermiştir?

Beklenen cevap: Erzurum, Van, Bitlis, Sivas, Harput (Elazığ) ve Diyarbekir illerini kapsar. Bu madde, “karışıklık çıkması” gerekçesiyle İtilaf Devletlerine bu bölgeleri işgal etme hakkı tanımıştır.

Wilson İlkeleri

Özet

ABD Başkanı Woodrow Wilson tarafından 1918’de açıklanan 14 maddelik bu bildirge, I. Dünya Savaşı sonrasında adil ve kalıcı bir barış düzeni kurulması hedefini taşıyordu. Gizli antlaşmaların kaldırılması, denizlerde serbestlik, ticarette eşitlik, ulusların kendi kaderini tayin hakkı (self-determinasyon) gibi ilkeler içeriyordu.

Wilson İlkeleri, savaş yorgunu halklar için bir umut olmuştu. Özellikle sömürge altındaki milletler için özgürlük düşüncesini güçlendirdi. Osmanlı aydınları da bu ilkeleri yakından izledi; çünkü bildirgede “ulusların kendi geleceğini belirleme hakkı” ifadesi, Türk milletinin bağımsızlık mücadelesine meşruiyet zemini sağladı.

Ancak uygulama aşamasında İtilaf Devletleri bu ilkeleri kendi çıkarlarına göre yorumladılar. Sömürgelerde bağımsızlık verilmedi, Anadolu işgalleri devam etti. Bu nedenle Wilson İlkeleri, idealist bir barış arayışının sembolü olarak kaldı; fakat Türk milletinin “her ulus kendi geleceğini belirler” düşüncesine dayalı Misak-ı Millî anlayışının gelişmesinde önemli bir rol oynadı.

Günümüzde de Wilson İlkeleri, uluslararası hukukta eşitlik, barış ve ulusların kendi kaderini tayin hakkı kavramlarının temeli sayılmaktadır.

20. Yüzyılda Osmanlı Devleti ve Dünya – Kavramlar Sözlüğü

Nasıl Kullanılır?

Hızlı tarama için kavramlar özetlerle listelendi.

Kavram	Özet
İttihat ve Terakki	1908 Meşrutiyeti’nin aktörü; merkezîleştirme ve modernleşme siyaseti.
Kanun-i Esasi	1876 anayasası; 1909 değişiklikleri padişah yetkilerini sınırladı.
Meşrutiyet	Anayasa + meclisli yönetim; 1908’de hür basın ve parti hayatı.
Trablusgarp Savaşı	1911–1912; gönüllü subay örgütlenmesi; Uşi ile çekilme.
Uşi Antlaşması	1912; Trablusgarp–Bingazi İtalya’ya; On İki Ada fiilen İtalya’da kaldı.
Balkan Savaşları	1912–1913; büyük kayıp; Edirne II. savaşta geri alındı.
Çanakkale Zaferi	1915–1916; Boğazlar savunuldu; stratejik sonuç, moral etkisi.
Sarıkamış	1914–1915; kış/ikmal sorunları; büyük zayiat.
Kut’ül Amâre	1916; İngiliz 6. Ordusunun teslimi; önemli Osmanlı başarısı.
İtilaf Devletleri	İngiltere–Fransa–Rusya çekirdek; sonra İtalya/ABD katılımı.
İttifak Devletleri	Almanya–Avusturya çekirdek; Osmanlı ve Bulgaristan savaşta katıldı.
Mondros Ateşkesi	30 Ekim 1918; 7. madde işgallere; 24. madde Vilâyet-i Sitte’ye müdahale zemini.
Sevr Antlaşması	1920; ağır paylaşım taslağı; Lozan ile hükümsüz.
Wilson İlkeleri	1918; 14 ilke; self-determinasyon vurgusu.
Milliyetçilik	Dil–kültür–tarih birliğine dayalı siyasal birlik ideali.
Sömürgecilik	Kaynak/pazar denetimi; güç rekabetini artırdı.
Sanayileşme	Makineleşme, üretim sıçraması; kentleşme ve askerî teknoloji.
İmparatorluk	Çok uluslu yapılar; modern çağda çözülme dinamikleri.
Kapitülasyonlar	Yabancı imtiyazlar; mali egemenliği zedeledi; Lozan’da kaldırıldı.
Boğazlar Sorunu	Geçiş rejimi; Lozan ve 1936 Montrö ile düzenlendi.

© 2025 • 12. Sınıf İnkılap Tarihi 1. Dönem 1. Sınav Çalışma Notları • Tarih Zümresi

İnkılap Tarihi Notler ve Etkinlikler