12.Sınıf, 2.ÜNİTE: İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI

 

2. ÜNİTE İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI

II.Dünya Savaşı’nın Nedenleri :

a-) I. Dünya Savaşı sonrasındaki barış antlaşmalarının adaletsiz ve ağır oluşu (Özellikle Versay’ın).

b-) 1929 Ekonomik Bunalımı’nın kötü etkilerinin saldırgan yönetimlerin iş başına gelmesine sebep olması.

c-) Milletler Cemiyeti’nin sorunları çözmekte yetersiz oluşu; Fransız ve İngiliz çıkarlarını gözetmesi.

d-) I. Dünya Savaşı sonrası hayal kırıklığına uğrayan İtalya’nın Akdeniz’deki yayılmacı emelleri.

e-) Japonya’nın Uzakdoğu ve Pasifik ile ilgili emelleri.

f-) SSCB’nin komünizmi tüm dünyaya yaymak istemesi; ayrıca İngiltere ile Fransa’nın komünizme karşı gelebileceğine inandığı Faşizm ve Nazizm’e engel olmaması.

 

ÜLKELER ARASI GRUPLAŞMALAR:

Mihver Devletler : Almanya, İtalya, Japonya

Müttefik Devletler : İngiltere, Fransa, SSCB, ABD

 

II.DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİNDEKİ GELİŞMELER

JAPONYA:

1930’lu yıllarda Uzak Doğu’nun en güçlü devleti olmuştur.

1931’de Mançurya’yı işgal ederek, Çin’e yönelmiştir.

1933’te Milletler Cemiyeti’nden, 1934’te Washington Antlaşması’ndan çekilmiştir.

1934’te “Asya Asyalılarındır.” sloganıyla batılıların Çin’le olan ilişkilerini kesmelerini istemiştir.

1937’de Çin’e saldırmıştır, ABD ve İngiltere ise Çin’in yanında yer almışlardır.

1938’de doğu ve orta Çin topraklarını ele geçiren Japonya, Batılı devletlerin Doğu Asya’dan atılmasını öngören “Yeni Düzen”i ilan etmiştir.

 

İTALYA: 

I.Dünya Savaşı’nda amacına ulaşamayan İtalya; savaştan sonra siyasi, sosyal ve ekonomik sıkıntılar yaşamıştır. Bu sıkıntılar 1922’de Benito Mussolini’yi iktidara taşımış ve İtalya’da aşırı milliyetçilik esasına dayalı bir yönetim olan Faşizm benimsenmiştir.

‘’Bizim Deniz’’ idealiyle yola çıkan Mussolini, Akdeniz’i kontrolü altına almak ve Roma İmparatorluğunu tekrar canlandırmak istemiştir. Mussolini bu hedefine ulaşmak için yayılmacı bir politika izlemiştir.

Bu politika gereğince önce Yugoslavya’dan Fiume (bugünkü Rijeka-Hırvatistan) şehrini alan İtalya, 1936 yılında da Afrika kıtasında bulunan Habeşistan’ı işgal etti (İspanya İç Savaşı’na da karıştı.) 1939’da Arnavutluk’u işgal etmesi, Balkan Antantı için büyük bir darbe oldu.

 

ALMANYA: 

Versay Antlaşması’nın dayattığı ağır yükümlülükler ve 1929 Dünya Ekonomik Krizi, Hitler’i 1933’te iktidara taşımıştır.

‘’Hayat Sahası’’ idealiyle yola çıkan Hitler, bütün Almanları tek çatı altında toplamak istemiştir.

Yayılmacı bir politika izleyen Hitler, Versay Antlaşması’nı yok saymış ve topraklarını sınır tanımadan genişletmeye çalışmıştır. 1938’de Avusturya’yı topraklarına katmış, aynı yıl Münih Ant. ile Çekoslovakya’dan Südet bölgesini almış, Mart 1939’da ise Çekoslovakya’nın tamamını işgal etmiştir.

1 Eylül 1939’da Almanya’nın Polonya’ya işgal etmesi üzerine, İngiltere ile Fransa 3 Eylül 1939’da Almanya’ya savaş ilan etmiş ve böylece II.Dünya Savaşı başlamıştır.

 

Yatıştırma Politikası :

İngiltere Başbakanı Chamberlain döneminde, Almanya’nın Avrupa’daki işgallerine ve yayılmacı politikasına sessiz kalan İngiltere’nin 1935-1938 yılları arasında izlemiş olduğu politikaya verilen ad. Yatıştırma politikasının temelinde, Almanya’nın işgal ettiği küçük birkaç toprak parçasının korumak isteyeceği ve işgallere son vereceği düşüncesi yatmaktaydı; fakat Hitler bu politikadan cesaret alarak, toprakları işgal ettikçe daha fazla toprak istemeye başlamıştır.

Chamberlain izlediği bu politika sebebiyle 1940 seçimlerini kaybetti ve Winston Churcill seçimleri kazanarak 1940’ta İngiltere Başbakanı oldu.

 

Münih Antlaşması (1938):

İngiltere, Fransa, Almanya ve İtalya arasında toplanan Münih Konferansı’nın sonunda imzalandı. Bu antlaşma ile Çekoslovakya’nın Südet bölgesi Almanya’ya verildi. Bu nedenle Çekoslovakya tarafından “Münih İhaneti” olarak anıldı. Yatıştırma politikasının çok bariz bir örneğidir.

 

Ortak Refah Alanı (Yeni Japon Düzeni):

Japon imparatoru Hirohito’ya ait bir plândır. Batılıların Asya’daki egemenliğine tepki olarak doğmuştur. Buna göre İngiltere, Fransa, Hollanda ve ABD dörtlüsü Japonya tarafından Uzakdoğu’dan kovulacak, kurtarılmış Uzakdoğu halkları Japon yönetimi altında birleşecek ve gelişecekti.  

 

Tokyo-Berlin Paktı (Anti-Komintern Pakt):  

1936’da Japonya ve Almanya tarafından SSCB’ye karşı imzalanan antlaşmadır. 1937’de bu pakta İtalya’nın da katılımıyla Roma-Tokyo-Berlin Mihveri oluştu

 

Çelik Pakt:

1939’da Almanya-İtalya arasında imzalanan pakttır. Buna göre iki devletten biri saldırıya uğrarsa diğeri koşulsuz olarak yardım edecekti. İtalya, Almanya’nın etki alanına girdi

 

Anschluss (Anşlus-Birleşme): 

Hitler’in Reich’ın (Birleşik Almanya’nın) bir parçası olduğunu iddia ettiği Avusturya’yı işgal etmesidir (1938) (Hitler Avusturya doğumludur). Birçok Avusturyalıyı sevindirmiştir.

 

Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı (Ağustos 1939):

Münih Konferansı’ndan sonra Batılı devletlere güveni azalan SSCB, Almanya ile saldırmazlık antlaşması imzaladı. Aslında gizli bir madde ile bu iki devlet Doğu Avrupa’yı aralarında bölüşüyordu.1941’de SSCB’ye saldıran Almanya bu paktı çiğnemiştir.

 

Maginot (Majino) Hattı :

II. Dünya Savaşı’nda Fransa'nın kuzey ve doğu sınırlarını kapsayan savunma hattıdır. Fransa'nın Almanya tarafından tekrar işgalini önlemek üzere inşa edilmiştir. O dönemde dünyanın en güçlü savunma hattı olarak kabul edilen Maginot Hattı, İkinci Dünya savaşında Almanlar tarafından kısa sürede geçilmiş ve Fransa tekrar Almanların işgaline uğramıştır. Günümüzde müze olarak halka açılmıştır.

 

SAVAŞ YILLARI (1939-1945)

Savaşın cepheleri: Avrupa, Kuzey Afrika, Pasifik.

A-) Avrupa  Cephesi :

Almanya’nın 1939’da Polonya’yı işgal etmesi üzerine, İngiltere ile Fransa Almanya’ya savaş ilan etmişler ve savaş başlamıştır (SSCB de Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı uyarınca hızla Polonya’nın doğusunu işgal etti.)

1940: Almanlar Norveç, Danimarka, Hollanda, Belçika ve Fransa’yı işgal etti. İngiltere’ye ağır hava saldırıları düzenleseler de ciddi kayıplar verince geri çekildiler. Haziran 1940’ta İtalya resmen savaşa girdi ve Yunanistan’a saldırdı. Onları püskürten Yunanlar, Arnavutluk’a girdi.                                                                        

 

Seelöwe (Deniz Aslanı) Harekatı:

Hitler’in İngiltere’yi işgal plânının kod adıdır. 1940’taki hava saldırılarının başarısız olması ve Hitler’in 1941’de SSCB’ye yönelmesi üzerine bu plândan vazgeçilmiştir.  

 

NOT : Avrupa’da İtalya’nın yanı sıra Finlandiya, Macaristan, Romanya, Bulgaristan devletleri ile Yugoslavya içindeki Hırvatlar da Almanya’ya destek vermiştir. Almanya tarafsız kalan Franco İspanya’sına saldırmadı. 

 

1941: Almanlar Yugoslavya’yı işgal edip Hırvatlara bağımsızlık verdi. Yunanistan ve Girit’i işgal ettiler.

 

Barborassa Harekatı (Haziran 1941) :  

Almanların, SSCB üzerine 1941’de yapmış olduğu işgal harekatına verilen addır. Tarihin en geniş çaplı askerî harekatıdır. Ukrayna ve Kırım’ı işgal eden Almanlar, Kafkasya’daki SSCB petrollerine doğru ilerledi.

Bu harekatta Blietzkrieg (Yıldırım Savaşı) taktiğini kullanan Almanlar çok hızlı ve şok bir işgal gerçekleştirdi. Barbarossa Harekatı’ndan sonra SSCB resmen II. Dünya Savaşı’na girdi.

 

Yıldırım Savaşı (Blietzkrieg) :

II. Dünya Savaşı'nda Almanların savaş stratejisidir. Bu savaş taktiğinde amaç, hızlı ve ani saldırılarla, düşmanın düzenli bir savunma kurmasını engelleyip sonra da hızlı bir şekilde yok etmektir. Hitler tarafından II. Dünya Savaşı sırasında Sovyetler Birliği’ne karşı gerçekleşen Barbarossa Harekatı’nda, bu savaş stratejisi kullanılmıştır.

 

Stalingrad Muharebesi (1942-1943) :

II. Dünya Savaşı sırasında, Alman ordusu ile Sovyet ordusu + işçileri arasında Stalingrad (bugünkü Volgograd) şehri önlerinde yapılan savaştır. Kıta Avrupası’nda rakibi kalmayan ve SSCB topraklarında ilerleyen Almanlar, Volga Nehri kıyısındaki Stalingrad’da tarihin en kanlı savunma savaşlarından birinde SSCB’ye yenildi (Stalingrad şehri Almanlara 8 ay direnmiştir).

2 milyon kişinin öldüğü bu muharebe, II. Dünya Savaşı’nın dönüm noktasıdır. Almanların Avrupa’da durdurulduğu bu savaştan sonra Almanlar geri çekilmeye, SSCB ilerlemeye başlamış ve bu Sovyet ilerlemesi Berlin’e kadar sürmüştür.

Notlar:

1942: Almanya hâlâ güçlüdür ama Stalingrad’ı bir türlü ele geçirememiştir.

1943: Müttefik kuvvetler Sicilya Adası’nı ele geçirdi, Mussolini devrildi, İtalya savaş dışı kaldı.

1944 : SSCB Batı’ya doğru ilerleyerek tüm Doğu Avrupa ve Balkanları işgalden kurtardı. Müttefikler Roma’ya girdi ve İtalya’nın tamamı Alman birliklerinden temizlendi.

Normandiya Çıkarması (1944) :

Müttefik Devletlerin (özellikle ABD’li ve İngilizlerin), Almanlar üzerine 1944’te yaptığı etkili saldırıdır. Müttefik kuvvetler, Fransa’nın Normandiya kıyılarından yaptığı bu askerî çıkarmada Almanlara karşı önemli bir zafer kazandı. Almanların, bu askeri çıkarmada ağır bir yara almaları ve geri çekilmeleri savaşın sonucunu Müttefik Devletlerin lehine etkilemiştir

Stalingrad Muharebesi ile beraber Avrupa Cephesi’nin kaderini belirleyen savaştır. Bu çıkarmadan sonra ilerleyen Müttefikler, kısa sürede Fransa’yı işgalden kurtardı.

1945 : Kızıl Ordu (SSCB ordusu) Berlin’e girdi, Hitler intihar etti, Almanya 7 Mayıs’ta savaştan çekildi.

 

B-) Kuzey Afrika  Cephesi

1940 : Libya’yı elinde bulunduran İtalyanlar, Mısır’daki İngilizlere saldırdı fakat yenildiler ve Libya’ya geri püskürtüldüler. İngilizler Libya’ya girdi, Almanlar İtalyanların yardımına koştu.

1941-1943 : “Çöl Tilkisi” lakaplı Alman General Erwin Rommel, İngilizleri Libya’dan çıkardığı gibi Mısır’a girdi ve İskenderiye’nin 100 km yakınındaki El Alameyn’e kadar ilerledi. İngiliz General Montgomery onu durdurdu. İngiliz birlikleri Libya’ya girerken ABD’liler de Tunus’a girdi.

Kuzey Afrika Cephesi’e tank savaşları damga vurmuştur. İtalya ve Almanya bu cephede istediğini elde edememiş, Mısır’daki İngiliz varlığına son verememiş, Süveyş Kanalı’nı ele geçirip İngiltere’nin sömürgeleriyle bağlantısını koparamamıştır. Mihverler 1943’te bu cephede yenilince Müttefikler Sicilya ve İtalya’yı ele geçirmeye başladı.

·            

C-) Pasifik Cephesi :

ABD ile Japonya’nın Pasifik Okyanusu’nda birbirine karşı üstünlük mücadelesi verdiği cephedir.

 

Pearl Harbor Baskını ( Aralık 1941) :

Hawaii Deniz Savaşı…  Japon Hava ve Deniz Kuvvetleri'nin, 1941’de  ABD’nin Hawaii adalarında bulunan Pearl Harbor askerî üssüne karşı düzenlediği sürpriz saldırıdır.

Japonya’nın kesin zaferiyle sonuçlanan bu saldırıda, ABD ağır bir yara almıştır. Bu saldırı sonrası döneminde ABD, Müttefik Devletlerin (İngiltere ve Fransa) yanında II. Dünya Savaşı’na resmen girmiş ve Pasifik Cephesi açılmıştır.

Midway Deniz Savaşı (Haziran 1942) :

ABD-Japonya arasında Pasifik Okyanusu’ndaki Midway Adası yakınlarında yapılan savaştır. Bu cephenin dönüm noktasıdır; savaşı kazanan ABD, Pasifik Cephesi’nde üstünlüğü ele geçirdi.

 

Leyte Deniz Savaşı (1944) :

ABD ile Japonya arasında, Pasifik Okyanusu’nda (Filipinler’e bağlı Leyte Adası civarında) gerçekleşmiş olan, tarihin en büyük hava ve deniz savaşlarından birisidir.  Japonya ağır bir yenilgi almıştır. ABD, Filipinler' i işgal etmiş ve Müttefik Devletler, Pasifik Okyanusu’nu denetimleri altına almışlardır.

 

Manhattan Projesi (1945) :

ABD’nin atom bombası üretme projesidir. ABD, Japonya’yı teslim almak için 6 Ağustos 1945’te Hiroşima şehrine, 9 Ağustos 1945’te ise Nagazaki şehrine atom bombası attı. Hiroşima’da 240 bin, Nagazaki’de ise 80 bin sivil katledildi. Ağır bir darbe alan Japonya’nın teslim olmasıyla Pasifik Cephesi kapandı, II. Dünya Savaşı sona erdi (En geç teslim olan Mihver devleti Japonya, en geç kapanan cephe de Pasifik Cephesi’dir).

 

 

II. DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA TOPLANAN KONFERANSLAR

Atlantik Bildirisi (1941) :

İngiltere Başbakanı Churchill ile ABD Başkanı Roosevelt’in 1941’de Kanada açıklarında bir savaş gemisinde bir araya geldiği toplantıdır. Bu toplantıda II. Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında izlenecek politikalar görüşülmüştür. Bu toplantıda alınan bazı kararlar:

Savaştan sonra yenilen devletlerden toprak alınmayacak, halkların onayı alınmadan toprak değişikliği yapılmayacak, milletler kendi geleceklerini kendileri tayin edebilecek(self-determinasyon), açık denizlerde ticaret serbest olacak, Mihver devletleri silahtan arındırılacak ve savaştan sonra topyekün silahsızlanmaya gidilecek... ABD, bu bildiriyle Monroe Doktrini’ni 2. kez ve bu sefer kalıcı biçimde terk etmiştir.

 

Kazablanka Konferansı (Ocak 1943) :

ABD Başkanı Roosevelt ile İngiltere Başbakanı Churchill arasında 1943’te Fas’ın Kazablanka şehrinde yapılan gizli toplantıdır. Bu konferansta savaşın, Mihver Devletler kayıtsız-şartsız teslim olana kadar devam edeceği kararı alınmıştır

SSCB lideri Stalin de konferansa davetliydi ama Stalingrad Muharebesi devam etmekte olduğu için toplantıya katılmadı. Türkiye’nin savaşa Müttefiklerin yanında girmesi gerektiği konuşuldu.

Adana Görüşmesi (Ocak 1943) :

Kazablanka Konferansı’dan hemen sonra yapıldı. İngiltere Başbakanı Churchill ile Türkiye Cumhurbaşkanı İsmet İnönü ve Başbakanı Şükrü Saraçoğlu arasında 1943’te Adana’da yapılan görüşmedir. Görüşmede Türkiye'nin II. Dünya Savaşı’na Müttefiklerin yanında girmesi istenmiş; Türkiye ise hazırlıksız olduğunu belirterek savaş dışı kalmaya çalışmıştır.

 

Tahran Konferansı (Kasım1943) :

ABD Başkanı Roosevelt, İngiltere Başbakanı Churchill ve SSCB lideri Stalin’in hepsinin bir araya geldiği ilk toplantıdır. Mihver Devletlere karşı izlenecek politikalar görüşülmüştür. Türkiye’nin savaşa katılması gerektiği konuşuldu.

 

 

Kahire Konferansı (Kasım 1943) :

Uzakdoğu'daki gelişmeleri değerlendirmek maksadıyla; Roosevelt (ABD),  Churchill (İngiltere) ve Çan Kay Şek (Çin) arasında Kahire’de yapılan toplantıdır. Türkiye’yi temsilen katılan Dışişleri Bakanı Numan Menemencioğlu, Müttefiklerin üs talebini ve Türkiye’nin savaşa girmesi talebini reddetti.

 

II. Kahire Konferansı (Aralık 1943) :

Roosevelt, Churchill ve Türkiye Cumhurbaşkanı İsmet İnönü arasında Kahire’de yapılan toplantıdır. Toplanma nedeni, özellikle Churchill’in Türkiye’nin savaşa katılmasını ısrarla istemesidir. SSCB’nin Boğazlara yönelik emellerinden çekinen İnönü, savaşa katılmayı prensip olarak kabul etti ama asla katılmadı. Bu konferanstan sonra Türkiye’nin Müttefiklerle ilişkisi zayıfladı.

 

Yalta Konferansı (Şubat 1945) :  

II. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Müttefik Devletlerin temsilcileri (Roosevelt, Churchill ve Stalin) savaş sonrası dünya düzenini görüşmek için Kırım’ın Yalta Limanı’nda buluştu.

Alınan en önemli kararlar: Almanya’da 4 işgal bölgesi oluşturulacak / Savaş suçluları yargılanacak…

NOT: Yalta, Müttefikler arasındaki iş birliğinin sonudur, bundan sonra aralarında rekabet başladı (Soğuk Savaş’ın temelleri atıldı).

 

San Francisco Konferansı (Nisan 1945) :

II. Dünya Savaşı'nın sonuna doğru Müttefiklerin ve Türkiye’nin de dahil olduğu 50 ülkenin bir araya geldiği konferanstır.

 

Not: Birleşmiş Milletler Örgütü bu konferansta kurulmuştur.

 

Potsdam Konferansı (Temmuz 1945) :

II. Dünya Savaşı sonralarına doğru, Almanya’nın teslim olması sonrasında Berlin yakınlarındaki Potsdam’da toplanan konferanstır.

Katılanlar: SSCB lideri Stalin, yeni ABD Başkanı Truman (Roosevelt ölmüştü), İngiltere Başbakanı Churcill ve onun İngiltere’deki seçimleri kaybetmesiyle yeni İngiltere Başbakanı Attlee  1945’te. Almanya’nın paylaşılması görüşülmüştür.

Alınan Kararlar:

a-) Almanya 4 işgal bölgesine ayrılacak; ABD, İngiltere, Fransa ve SSCB yönetimlerine bırakılacak.

b-) Berlin şehri 4 işgal bölgesine ayrılacak.

c-) Avusturya 4 işgal bölgesine ayrılacak.

d-) Alsace-Lorraine Fransa’ya, Südet bölgesi ise Çekoslovakya’ya geri verilecek.

 

NOT: Türkiye’nin katıldığı konferanslar: Adana Görüşmesi, I. Kahire Konferansı, II. Kahire Konferansı, San Francisco Konferansı (İlk üçü doğrudan Türkiye ile ilgilidir).

 

NOT: Büyük devletlerin çıkarları doğrultusunda alınan kararlar, anlaşmazlıkların artmasına ve dünyanın iki nüfuz bölgesine (bloka) ayrılmasına neden olmuştur. Savaş sonunda çıkan anlaşmazlıklar, 1947’de Soğuk Savaş dönemini başlatmıştır.

 

SAVAŞIN ETKİLERİ

Siyasi Sonuçlar

Faşizm ve Nazizm gibi siyasi akımlar sona ermiş, Komünizm güçlenmiştir.

İngiltere ve Fransa’nın ekonomileri bozulmuş, sömürgeleri üzerindeki hakimiyetleri azalmıştır.  II. Dünya Savaşı’nın galibi olmalarına rağmen eski güçlerini kaybetmişlerdir.

İtalya, Japonya ve Almanya’nın toprakları Müttefik devletler tarafından işgal edilmiştir.

İtalya Afrika’daki tüm topraklarını kaybetmiş, ayrıca 1947 Paris Antlaşması ile Rodos ve Oniki Ada’yı Yunanistan’a bırakmıştır.

Dünya barışını korumak amacıyla, New York merkezli Birleşmiş Milletler Teşkilatı 1945’te kurulmuştur. Not: Türkiye, BM’de kurucu üyedir.

Almanya silahtan arındırıldı, Avusturya Almanya’dan ayrıldı. Potsdam’da alınan kararlar uygulandı; Almanya, Avusturya, Viyana ve Berlin 4 işgal bölgesine ayrıldı… Müttefikler 1949’da başkenti Bonn olan Federal Almanya Cumhuriyeti’ni (Batı Almanya) kurarken SSCB de başkenti Berlin olan Demokratik Almanya Cumhuriyeti’ni (Doğu Almanya) kurdu.

Japonya tarihte ilk kez işgale uğradı; ABD’li General Mac Arthur gözetiminde, seçim yoluyla yeni bir hükümet kuruldu.

ABD ve SSCB, II. Dünya Savaşı’ndan yeni dünya düzeninin iki süper gücü olarak çıkmışlardır. ABD 1947’de Avrupa’nın güvenliği için Truman Doktrini doğrultusunda Marshall Yardımı’nı yaptı ve 1949’da NATO’yu kurdurdu.

 

Ekonomik Sonuçlar

Başta Almanya olmak üzere Avrupa’da birçok ülke hasar görmüş; tarım, ticaret ve sanayi büyük zarara uğramıştır.

Dolar, Altın yerine kullanılabilen uluslar arası bir para birimi olmuş ve 1944’te Washington’da Uluslararası Para Fonu (IMF) kurulmuştur.

 

Toplumsal Sonuçlar 

II.Dünya Savaşında, cephe gerisindeki birçok sivil de hayatını kaybetmiştir. (Yaklaşık 50 milyon insan ölmüştür.) 

Savaşan ülkeler arasında göçler artmıştır.

Savaş suçlularının yakalanarak, yargılanmasına çalışıldıysa da tam olarak başarılı olunamamıştır.

 

İnsan Hakları İhlalleri

Nürnberg’de (Almanya) toplanan uluslararası bir mahkeme tarafından suçlu görülen Nazi Alman yöneticileri, Nazi Partisi siyasi liderleri ve diğer suçlular yargılanmıştır.(1945-46) 

Tokyo’da 1946’da kurulan bir mahkemede Japon yöneticiler yargılanarak, cezalandırılmıştır.

Birleşmiş Milletler Teşkilatı tarafından “İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi” 1948’de kabul edilmiştir. (1789’daki İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi ile karıştırma)

 

Demir Perde :

İlk kez 1946’da İngiltere Başbakanı Winston Churchill tarafından kullanılan bir kavramdır. II. Dünya Savaşı sonrasında ABD ve SSCB arasındaki ideolojik ayrılıktan dolayı Avrupa’yı Doğu ve Batı olarak iki bloka ayıran ideolojik ve fiziksel sınırları tanımlar.

Doğu Bloku ülkeleri, SSCB etkisindeki Doğu Avrupa ülkelerinden oluşurken Batı Bloku ülkeleri, kapitalist ABD etkisindeki Batı Avrupa ülkelerinden oluşur.

Demir Perde’nin en çarpıcı simgesi Berlin Duvarı’dır. SSCB 1991’de dağılınca bu kavram da anlamını yitirdi.

 

Birleşmiş Milletler (BM) 1945 :

II. Dünya savaşının bitiminde, Müttefik devletler tarafından yeni dünya düzenini kurma ve dünya barışını devam ettirmek için 1945’te kurulmuş teşkilattır. San Francisco Konferansına katılan devletler kurucu üye kabul edilmişlerdir. Türkiye de kurucu üyelerdendir.

Merkezi New York’ta bulunur. İngiltere, Fransa, ABD, Rusya ve Çin; BM güvenlik konseyinin daimi ve veto yetkisine sahip 5 üyesidir.

Temel işlevi dünya barışını ve güvenliğini korumaktır (Savaştan önceki Milletler Cemiyeti gibi). Not: Avrupa Birliği ile Birleşmiş Milletler birbirinden bağımsız iki kuruluştur.

 

Nürnberg Mahkemeleri (1945) :

Nürnberg Uluslararası Askeri Ceza Mahkemesi.

II. Dünya Savaşı sonrasında ABD, Birleşik Krallık (İngiltere), Fransa ve Sovyetler Birliği tarafından 1945’te açılan ünlü mahkemedir. II. Dünya Savaşı öncesi ve sırasında Almanların yaptığı soykırımda görev almış olan kişilerin cezalandırıldığı yargılamalardır.

 

Bretton Woods Antlaşması (Sistemi) :

50 milyon insanın öldüğü, 30 milyon kişinin mülteci durumuna düştüğü II.D.S, ekonomik anlamda ciddi yıkımlara yol açtı. Savaş nedeniyle Avrupa ekonomisi % 50 küçülür- ken ABD ekonomisi % 50 büyüdü. 1944’te ABD’nin Bretton Woods kasabasında uluslararası para kullanımı kurallarını düzenleyen bir anlaşma imzalandı.

Yıkımı telafi edip Avrupa’nın yeniden yapılanması ve uluslararası para akışını sağlamak için ABD öncülüğünde merkezi Washington olan 2 yeni örgüt kuruldu:

1-) IMF (Uluslarası Para Fonu):  Ödeme güçlüğü çekecek Avrupa devletlerine kredi vererek “uluslararası ticaretin daralmasını önlemek amacıyla” 1945’te kuruldu.

2-) Dünya Bankası: “ Avrupa devletlerine ülkelerinin yeniden imarı için” uzun vadeli yatırım kredisi vermek amacıyla 1947’de kuruldu.

 

Ortadoğu’nun Emperyalist Devletler Tarafından Yeniden Şekillendirilmesi :

Tüm dünya Yahudilerini İsrail’de toplamayı hedefleyen Siyonist Hareket, 1897’de İsviçre’nin Basel şehrinde Theodor HERZL önderliğinde ilk kongresini yapmıştı. Kongrenin amacı Yahudi halkına bir vatan bulmak ve kendilerine vaat edildiğine inandıkları topraklarda İsrail Devleti’ni kurmaktı.

Dünya Savaşı sırasında İngilizler, Balfour Deklarasyonu (1917) ile bir Yahudi devletinin kurulmasına izin vereceklerini duyurdu. Savaştan sonra Filistin, İngiliz mandasına bırakıldı. İngilizlerin göz yummasıyla bölgeye yapılan yoğun göçlerle Yahudi nüfusu hızla arttı.

II. Dünya Savaşı’ndan sonra İngiltere, Filistin’in yönetimini BM’ye bıraktı (1948). BM aynı yıl Filistin’de David Ben Gurion başkanlığında İsrail Devleti’nin kurulmasına izin verdi (14 Mayıs 1948). Ertesi gün ABD ve SSCB yeni devleti tanıdı. Böylece ilk kez BM’nin onayıyla bir devlet kurulmuş oldu. 1 milyon Filistinli komşu ülkelere göç ederek mülteci durumuna düştü.Filistinliler, İsrail’in kuruluşunu El Nakba (Felaket Günü) olarak anarlar.

 

II. DÜNYA SAVAŞI’NIN ASKERÎ, KÜLTÜREL VE BİLİMSEL ETKİLERİ

Dünyanın ilk bilgisayarı olan ENIAC, savaş sırasında ABD ordusunun ihtiyaçları için yapıldı.

II. D.S, karada “tankların savaşı” olarak bilinir. Almanların etkili tankları: Leopard, Panther ve Tiger.

Sovyetler’in MIG denen avcı uçakları, Japonların ise Kamikaze uçakları savaşta çok etkili oldu.

Savaştan sonra Hollywood sineması sanatsal bir düşüş yaşarken 1950’lerde Asya ve Latin Amerika ülkeleri sinema alanında atılım yaptı. Japon yönetmen Akira Kurosawa öne çıkan isimlerdendir. İlerleyen yıllarda II. D.S., sinema için zengin bir kaynak oldu (Özellikle Hollywood çok film yaptı).

Savaş sonrası edebiyatında öne çıkan isimler: Jean Paul SARTRE ve Albert CAMUS (Fransa), Herman HESSE ve Erich Maria REMARQUE (Almanya), George ORWELL (İngiltere)

 

SAVAŞ YILLARINDA TÜRKİYE 

A-) II.Dünya Savaşı’nda Türk Dış Politikası :

Mihver ve Müttefik Devletler, II.Dünya Savaşı’nda coğrafi konumundan dolayı Türkiye’yi kendi taraflarında savaşa sokmak istemişlerdir. Türkiye ise toprak bütünlüğü ve bağımsızlığını korumak amacıyla savaş dışı kalmıştır.

Savaşı kazanan tarafın ortaya çıkmasıyla Türkiye, Birleşmiş Milletler’de yer alabilmek için 23 Şubat 1945’te sembolik olarak Almanya ve Japonya’ya savaş ilan etmiştir.

 

Üçlü İttifak (Ankara Paktı-1939): Türkiye, İngiltere ve Fransa arasında imzalandı. Buna göre savaş Akdeniz’e yayılırsa bu 3 devlet birbirine yardım edecekti (Bu yüzden “Karşılıklı Yardım Antlaşması” olarak da bilinir). Ayrıca anlaşmaya göre İngiltere ve Fransa, Türkiye’ye maddî yardımda bulunacaktı. Ancak Fransa’nın Nazi işgaline uğrayıp savaş dışı kalmasıyla anlaşma 1940’da geçerliliğini yitirdi

Türkiye ile Almanya arasında 1940’ta bir ticaret antlaşması, 1941’de ise “Saldırmazlık Paktı” imzalandı.

1941’de Türkiye ile Bulgaristan arasında “Saldırmazlık Paktı” imzalandı.

Türkiye ile Müttefik Devletler arasında 1943’te Adana ve Kahire Görüşmeleri yapılmıştır. Bu görüşmelerde Türkiye’yi savaşa sokmak için ikna edilmeye çalışılmış ama sonuç alınamamıştır.

B-) II. Dünya Savaşı’nın Türkiye’ye Etkileri :

1940’ta ekonomiyi ve fiyatları denetim altına almak için “Milli Korunma Kanunu” çıkarıldı. Bu kanunla Petrol Ofisi, Et ve Balık Kurumu gibi bazı kurumlar kuruldu.

·           Savaş nedeniyle 1 milyon asker beslendiği, yıllık bütçenin % 60’ı ordunun masraflarına harcandığı için II. Beş Yıllık Kalkınma Planı uygulanamadı. Tarımsal üretim (özellikle buğday üretimi) azaldı.                                                                                                                               * Enflasyon ve karaborsa arttı, büyük kentlerde karne uygulamasına (özellikle ekmekte) geçildi.

1940’ta Köy Enstitüleri kuruldu (Demokrat Parti döneminde 1954’te kaldırıldı)

Savaşın olumsuz etkileri Türk Edebiyatına da yansımış ve Garip Akımı (Orhan Veli Kanık, Oktay Rifat HOROZCU, Melih Cevdet ANDAY) ortaya çıkmıştır.

Peyami SAFA, Ahmet Hamdi TANPINAR, Bedri Rahmi EYÜBOĞLU, Behçet NECATİGİL ve Sait Faik ABASIYANIK bu dönemin önemli şair ve yazarlarındandır.

İhracatımız azalırken devletin masraflarını karşılamak için birçok yeni vergi kondu:

 

Varlık Vergisi (1942) :

II. Dünya Savaşı sırasında Türkiye’deki olağanüstü durumu fırsata çevirip servet edinen tüccarlardan 1942’den itibaren alınan bir vergidir. Bu vergiyi ödeyemeyen tüccarlar çalışma kamplarında (Erzurum-Aşkale) çalıştırılmışlardır. Özellikle gayrimüslim tüccarlardan toplanan bu vergi sert tepkiler sonrası 1944’te kaldırıldı.   

 

Toprak Mahsulleri Vergisi (1944) : 

Kırsal bölgede yaşayan çiftçiler ürettikleri ürünün % 10’unu nakit veya mal olarak ödeyecekti (Osmanlı’daki Aşar Vergisi’ne benzer). Savaş nedeniyle harcamaları artan devlete kaynak sağlamak için konan bir vergidir. Bu vergi büyük servetleri olan çiftçilerden çok, geçimini zar zor sağlayan küçük çiftçilerden ancak alınabilmiştir. Tepkiler üzerine 1946’da kaldırıldı.

NOT : Varlık Vergisi şehirli ’’tüccar’’ kesimden alınan bir vergi iken, Toprak Mahsulleri Vergisi  kırsal bölgedeki  ‘’çiftçi’’ kesimden alınan bir vergi türüdür.

Köy Enstitüleri (1940-1954) :

İlkokul öğretmeni yetiştirmek üzere 1940’ta açılmış okullardır. Köylerden toplanan ilkokul mezunu zeki çocuklar, bu okullarda yetiştirildikten sonra yeniden köylerine dönerek öğretmenlik yapmaktaydılar. Hasan Âli Yücel’in Millî Eğitim Bakanı olduğu  dönemde,  İsmail Hakkı Tonguç'un çabalarıyla açılmıştır.

Demokrat Parti’nin iktidarda olduğu dönemde Köy Enstitüleri, CHP ve SSCB propagandası yaptıkları gerekçesiyle 1954’te Adnan Menderes tarafından kapatılmıştır.

Vecihi Hürkuş : Askerî pilot, uçak imalatçısı ve mühendisidir. 1932’de Türkiye’nin ilk sivil uçuş okulunu açtı.

Nuri Demirağ : 1936’da Türk havacılık sanayisinin temellerini atan girişimci ve işadamıdır. Kendi adıyla anılan 2 uçak tasarlamıştır. 1945’te kurulan muhalefet partisi Millî Kalkınma Partisi’nin kurucularındandır, parti genel başkanlığı da yapmıştır (1954 seçimlerinde Demokrat Parti’ye geçti).

NOT : Ülkemizde ilk radyo, 1943’te yayına başlayan Ankara Radyosu’dur. Münir Nurettin Selçuk bu radyoda canlı konserler vermiştir. 1947’de de radyo kapsamında Yurttan Sesler Korosu kurulmuştur.